Hoe de bubbel in Brabant barstte

Boxtel, begin 2010

De sweet spot

Gefascineerd kijkt Henk Duyverman naar Klaas Rozema. Zijn handen maken een vierkant in de lucht. Als een fotograaf tuurt hij door zijn zelfgemaakte kader. “Ja, dit is een mooie plek voor een boortoren. Niemand die er last van heeft zo achter die bosjes en ver genoeg van de huizen.” Rozema is een visionair, een artiest die met woorden het plaatje prachtig weet te schetsen. Duyverman ziet het helemaal voor zich. Hier zal niemand klagen over zichtvervuiling. Het is toch een lelijk industriegebied.

Op deze mooie winterdag kijkt Duyverman op bedrijventerrein ‘Vorst’ in Boxtel om zich heen. De geoloog die werkt bij het Britse boorbedrijf Cuadrilla Resources, is al een paar weken op een missie. Samen met collega’s Klaas Rozema en Ken Lowe trekt hij langs meer dan tien gemeenten in Noord-Brabant waar mogelijk geboord kan worden naar schaliegas. Sint-Oedenrode, Schijndel, Haaren, Oirschot: overal in de kom tussen Den Bosch en Eindhoven zijn ze geweest. Opdracht van de grote baas in Engeland is het vinden van een geschikte boorlocatie, een sweet spot.

Zoals altijd zijn de heren zonder TomTom op stap gegaan. Country manager Lowe houdt wel van een uitdaging en zoekt liever met de plattegrond op de motorkap de weg. Geologen zijn immers mannen van de kaart. Dat ze tijdens deze roadtrips met enige regelmaat verdwalen, is dan ook een beetje de sport. “Het was een mooie tijd”, vertelt Henk Duyverman. “Zeker als we de auto uitstapten en over slootjes en door bosjes moesten om op de juiste plek te komen.”

Op Vorst hangt een broederlijke sfeer. Lachend lopen de kameraden over het drassige veld. Tussen grote, grijze gebouwen is alleen dit stukje grond nog over, een bij uitstek geschikte plek. Onder de kaplaarzen bevindt zich op slechts 3,5 kilometer een potentiële goudmijn. Hier zit schaliegas. De toekomst als Nederland voorlopig zelfvoorzienend wil blijven in zijn gasvoorraad.

Na een half uur stapt het team weer in de auto. Ze zijn klaar hier. Terwijl ze de rotonde van het bedrijventerrein oprijden, komen ze langs een gigantische moderne bunker. Voor de ingang wapperen twee vlaggen van de grootste bank van Nederland. Het is Rabobanks splinternieuwe datacenter. Een gebouw met kwetsbare servers waar door 800 kilometer kabels al het betalingsverkeer van de bank doorheen raast.

Den Haag, 2008 - 2009

Geen beleid, wel belang

Het Nederlandse schaliegasavontuur begint voor Cuadrilla al in 2008. Met een stapel landkaarten onder de arm bezoekt de directeur uit Engeland Mark Miller op 24 juli voor het eerst Den Haag. Vol vertrouwen loopt de geboren en getogen Amerikaan het Ministerie van Economische Zaken (EZ) binnen. Volgens de geologische gegevens van Nederland, die hij een paar maanden eerder voor ongeveer 30 euro heeft gekocht bij onderzoeksorganisatie TNO, is er een redelijke kans dat er schaliegas te vinden is in Noord-Brabant. Miller doet tijdens het bezoek zijn best zo goed mogelijk voor de dag te komen. Hij weet wat hij moet zeggen om te overtuigen: ‘Cuadrilla beschikt over uitgebreide technische ervaring, heeft state of the art boorapparatuur en is specialist in het boren naar schaliegas’.

Op dat moment ligt bij EZ nog geen pasklaar beleid voor schaliegas. Maar wel of geen beleid, het ministerie is duidelijk geïnteresseerd. De Groningse gasreserves onder Slochteren raken in rap tempo op. Een nieuwe energiebron is voor de Staat van groot belang om Nederlanders de komende 30 tot 50 jaar warm te houden. Vol goede moed vraagt Cuadrilla begin september dan ook een vergunning voor een proefboring aan. Het bedrijf wil onderzoeken hoeveel schaliegas in Brabant onder de grond zit. De minister besluit daarop het boorbedrijf uit te nodigen voor een beslissende presentatie op donderdag 6 november 2008.

Het is dan make or break voor de Amerikaan. Hij heeft twee uur om alle beslissers in het olie- en gasbeleid van de Nederlandse overheid te overtuigen. Naast ambtenaren van EZ zitten TNO, Staatstoezicht op de Mijnen en Energie Beheer Nederland aan tafel. Zij beoordelen of Cuadrilla genoeg technische ervaring en know-how heeft. Vervolgens geven zij op basis van de Mijnbouwwet een zwaarwegend advies aan EZ. Essentieel is dat de plannen van Cuadrilla niet botsen met wetgeving die onder de grond geldt.

Het lukt Miller hen te overtuigen. Het is nu slechts een kwestie van formaliteiten. In de maanden daarna druppelen de positieve adviezen binnen op het ministerie. Onder de grond staat niets Cuadrilla nog in de weg en op dinsdag 13 oktober 2009 krijgt de directeur de opsporingsvergunning voor Brabant op zijn bureau. Van het Rijk mag Cuadrilla boren. Nu moet het bedrijf nog een gemeente zien te vinden waar de Drillmech 220, een 28 meter hoge boortoren, mag worden gebouwd.

Boxtel, december 2009

Met de kaarten op tafel

Het is krap aan het bureau van wethouder Wim van Erp. Een hele delegatie van Cuadrilla is naar het gemeentehuis van Boxtel getrokken voor dit ‘met-de-benen-op-tafel’-gesprek. Er staan vijf stoelen in kamer 1.12. Eén bureaustoel op wieltjes, drie stoelen voor bezoek en een leenexemplaar van de buurman in 1.13.

Iedereen mag altijd langskomen voor een kop koffie bij de wethouder van Financiën, openbare ruimte, milieu en verkeer. Zelfs tierende huisvrouwen wier containers weer niet zijn geleegd, maken vloekend een afspraak bij zijn assistente Suzanne. Toen er dus vorige week een ambitieus boorbedrijf belde om te praten over schaliegas, zei Van Erp meteen: “Plan maar in”.

Nu zit hij met Bart van Mil, ambtenaar van de afdeling Milieu, aan zijn zijde tegenover drie mannen van Cuadrilla. Topman Mark Miller maakt vooralsnog weinig indruk. De Amerikaan spreekt geen woord Nederlands en zit er volgens Van Erp waarschijnlijk alleen bij om een beetje gewicht te geven aan de zaak. Het gesprek wordt geleid door Henk Duyverman, “de geoloog” en Klaas Rozema, “de man van de vergunningen”.

Zoals altijd begint Van Erp met koffie. Iedere ochtend en middag staat er een verse pot op zijn kamer. Hij heeft inmiddels al zoveel gesprekken gevoerd dat hij weet dat daar precies acht ‘bakskes’ in zitten.

Als naast de kopjes ook de landkaarten op tafel komen, moeten de forse heren nog verder indikken. Zelfverzekerd wijst Henk Duyverman verschillende mogelijke boorlocaties aan. Ter illustratie van hun plannen haalt hij een plaatje uit zijn bruine leren aktetas. Het is een afbeelding van hoe de Drillmech 220 erbij staat in Birmingham.

Geïnteresseerd luistert Van Erp naar de geoloog. Duyverman komt netjes op hem over en lijkt een reëel verhaal te hebben. Ondertussen pent Van Mil driftig mee. Hij heeft zich nog nooit hoeven verdiepen in mijnbouwdossiers, maar kennelijk zit Boxtel op gas dat verpakt is in een perfecte laag leisteen, ook wel schaliegas genoemd.

Gelukkig weet Van Erp wel iets over aardlagen. Hij heeft meer dan 10 jaar aardrijkskunde gegeven op middelbare scholen. De meeste geologische termen die over tafel vliegen kent hij dus wel. Dat er gas kan worden gewonnen uit leisteen, is echter nieuw voor hem. Ter voorbereiding van deze afspraak heeft hij ook niets opgezocht of gegoogeld. Zo is Van Erp niet. Hij luistert liever naar wat mensen te zeggen hebben.

Ter illustratie van hoe het gas naar het oppervlak moet worden gehaald, grijpt Duyverman een tweede keer naar zijn tas. Hij haalt twee stenen tevoorschijn. In zijn rechterhand houdt hij een massief pikzwart stuk schalie en in zijn linker een poreus stuk zandsteen. “Kijk, Boxtel en Groningen”, zegt de enthousiaste geoloog terwijl hij de stenen omhoog houdt. “Zie je hoeveel harder schalie is? Heel anders dan in Slochteren moet je de steenlaag openkraken om erbij te kunnen. Fracken.”

Van Erp realiseert zich dat de boorplannen van Cuadrilla niet eenvoudig zijn. De methode waarmee het gas uit de schalielaag gehaald moet worden, klinkt ingewikkeld en de heren van Cuadrilla zijn er erg voorzichtig over of er uiteindelijk ook echt gas kan worden gewonnen. Boxtel wordt niet het nieuwe Slochteren. Toch is de interesse van de wethouder gewekt. Hij wil het niet op zijn geweten hebben dat zijn kleinkinderen zonder gas komen te zitten, omdat hij de uitdaging niet aandurfde.

Dan valt zijn oog op een probleem. De plekken die de geoloog en zijn collega’s op de kaarten aanwijzen als potentiële boorlocaties liggen in natuurgebied of zijn van particulieren. Van Erp wuift die opties al snel weg. Een ding staat vast: een eventuele deal met Cuadrilla moet het imago van ‘groene gemeente’ niet in de weg staan en iets opleveren. In deze economisch zware tijden kan Boxtel huurinkomsten van een stuk grond dat zij in haar bezit heeft goed gebruiken.

Duyverman kijkt naar de wethouder. Van Erps vinger gaat over de plattegrond. Hij stopt en tikt een gebied aan. Op industrieterrein Vorst is nog een stuk grond vrij naast het imposante datacenter van de Rabobank. Het is daar of helemaal niet.

Boxtel, december 2009 - april 2010

Wisseling van de wacht

Boxtel zit in een lastig parket. Wim van Erp weet dat schaliegas een moeilijk dossier kan worden. Daar moet het College niet te licht over denken. Zeker niet in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen die in maart zijn. Sinds december worden alleen nog lopende dossiers afgehandeld, geen nieuwe opgepakt. Van Erp besluit daarom in samenspraak met het College om het besluit over de verkiezingen heen te tillen.

In de loop van de avond van woensdag 3 maart 2010 blijkt dat in het hele land het lokale CDA een flinke knauw heeft gehad. Ook in Boxtel verliest de partij één van haar drie zetels en komt zij voor het eerst in 12 jaar niet in het College. Van Erp spreekt de mannen van Cuadrilla daarna niet meer als wethouder, maar zal hen als CDA-fractievoorzitter in de gemeenteraad nog een aantal keer de hand schudden. Zijn opvolger Peter van de Wiel wordt op dinsdag 13 april geïnstalleerd. De voorman van de lokale partij Combinatie95 is vanaf nu – zonder al te veel bestuurlijke ervaring – belast met het schaliegasdossier. Bovendien weet de oud-opleidingscoördinator, in tegenstelling tot zijn voorganger, niets van geologie.

Dat het een prominent onderwerp is binnen de gemeente, wordt al in zijn eerste week als wethouder duidelijk. Een van de eerste gesprekken die Van de Wiel voert, is met Cuadrilla. Afgezien van het verkennende gesprek met Van Erp heeft alleen de verantwoordelijk ambtenaar Bart van Mil de mannen van het boorbedrijf half maart nog kort gesproken.

Een uurtje voor het gesprek met het boorbedrijf praat Van Mil de nieuwe wethouder bij. Van de Wiel heeft geen idee wat schaliegas is, laat staan wat de procedures zijn die gevolgd moeten worden en de eventuele risico’s die aan deze manier van gaswinning zitten.

Het eerste wat Van de Wiel in het gesprek met Henk Duyverman, Mark Miller en Ken Lowe zegt, is dan ook: “Voed mij met informatie”.

Van de Wiel is een zachtaardige man die het goed bedoelt. Misschien wel te goed, vinden sommige collega’s. Hoewel Duyverman liever zaken doet met het betrouwbare en ervaren CDA in plaats van met “populistische lokale partijen”, schat het bedrijf zijn kans van slagen bij de nieuwbakken bestuurder goed in. “Bij Van de Wiel dachten we: dat is wel te doen. Het ging wel lukken”, herinnert Duyverman zich.

Ook voor Van Mil blijkt het ingewikkelde materie die hem dikwijls een hoop leeswerk bezorgt. Boxtel heeft zich nooit eerder hoeven verdiepen in zo’n moeilijk dossier, waardoor het “ook voor de zeer deskundige ambtenaar een ver-van-zijn-bed-show is”, verklaart Van de Wiel de passieve houding van de gemeente.

Voor Cuadrilla komt een proefboring inmiddels steeds dichterbij. Om het Britse bedrijf een Brabants tintje te geven, komt er een dochteronderneming: Brabant Resources. Het hoofdkantoor in Engeland laat op dinsdag 13 april 2010 de vergunning overzetten. Puur vanwege het imago, volgens Duyverman, want financieel maakt het niets uit. Al het geld komt van en gaat rechtstreeks naar de buitenlandse bankrekening. Dat de dochter van het bedrijf een lege huls is laat ook het aantal werknemers in dienst zien. Anno 2014 heeft Brabant Resources er nog altijd geen enkele.

De gemeente Boxtel is nu aan zet.

Ondertussen zit Peter van de Wiel met een volle agenda. De wethouder rondt zijn laatste afspraak af, als Bart van Mil aanklopt. Ze hebben slechts een uur om zich weer in te lezen. Maar dat moet wel genoeg zijn, denkt het duo. De noodzaak van een langere voorbereiding voelen zij pas in 2011, nadat er veel ophef is ontstaan. Van de Wiel en zijn ambtenaren spreken dan ieder mogelijk scenario uitgebreid door.

Kort voor het gesprek lopen de mannen van Cuadrilla door de schuifdeuren het gemeentehuis binnen. Nadat ze zich gemeld hebben bij de receptie mogen ze doorlopen. Bovenaan de wenteltrap staan een zwarte leren bank en stoel. Ze hoeven niet lang te wachten. Van Mil komt aanlopen om de heren naar het kantoor van Van de Wiel te begeleiden.

In tegenstelling tot bij het gesprek met oud-wethouder Van Erp neemt Miller vandaag direct het voortouw. Naast dat er wordt gesproken over de locatiekeuze en eigendomsrechten van de grond zet Miller vooral in op de start van het boren. Cuadrilla wil tempo maken. De directeur biedt Van de Wiel dan ook 50.000 euro extra als de bouwvergunning 30 november klaar ligt.

De wethouder laat zich echter niet zomaar inpakken. Hij is uit op een win-winsituatie en voor het boren moet Cuadrilla diep in de buidel tasten. Bovenop de speciale bonus van 50.000 euro moet het bedrijf de Boxtelse gemeenschap vooraf tegemoet komen en 100.000 euro goodwill overmaken. Miller probeert dit bedrag nog af te dingen naar 75.000 euro. Nauwlettend schrijft Rozema mee op zijn A4-notitieblok. Het ene bedrag na het andere wordt opgeschreven om vervolgens weer te worden doorgekrast.

Miller weet dat hij moet inleveren. “De eerste keer boren naar schaliegas in welk land dan ook kost altijd meer. Daar houdt je gewoon rekening mee”, legt Henk Duyverman uit. Eindresultaat: 122.522 euro huur voor de grond per jaar + 50.000 euro bonus + 100.000 euro goodwill.

Omdat de onderhandelingen in het Engels verlopen, is het soms lastig schakelen voor Rozema. De notulen zijn afwisselend in het Engels en Nederlands opgeschreven. Het Engels gaat de wethouder daarentegen goed af. “Ik heb genoeg vertrouwen in mijn Engels”, blikt Van de Wiel terug. “Ik voelde me er comfortabel bij. Het ging namelijk vooral over de voorwaarden, getallen en technieken.”

Dan komt het datacenter van de Rabobank ter sprake. “Problem of Rabobank → 100%”, onderstreept Rozema in zijn aantekeningen. Zelfs de kleinste trilling heeft grote gevolgen voor het datacenter van de bank, vreest de wethouder.

De bunker, waar Millers collega’s een paar maanden eerder nog nietsvermoedend langs reden, blijkt een punt van zorg voor de gemeente. Voor het datacenter is in 2007 zorgvuldig gezocht naar een veilige locatie. Zo was het geen optie om de ICT-motor van de bank, waar jaarlijks 1 miljard transacties doorheen stromen, te dicht bij een grote rivier of een spoorlijn te bouwen, en mogen er geen vliegtuigen overvliegen. “Als er iets met dit gebouw gebeurt, lopen alle betalingen vast. Binnen een half uur kan het land wellicht niet meer aan zijn betalingsverplichtingen voldoen”, benadrukt Van de Wiel het belang van het datacenter.

Miller laat zich echter niet van zijn stuk brengen en ontkracht de zorgen van de wethouder direct. De kans op trillingen is minimaal met de nieuwste boorapparatuur. Bovendien is het net zo veilig als op andere boorlocaties. Dat zegt genoeg, vindt de ervaren Amerikaan. Voor Van de Wiel is deze geruststelling voorlopig voldoende. De heren spreken af dat Cuadrilla contact opneemt met de Rabobank. Van de Wiel: “Als wij dat op dat moment zouden doen of al eerder hadden gedaan, hadden we ze alleen maar ongerust gemaakt. Wat hadden we moeten zeggen? Dat we bij God niet wisten wat er ging gebeuren, wat de consequenties waren? We zaten zelf ook met een berg vragen.”

Binnen het uur lukt het Miller een aanzienlijk beter bod op tafel te leggen. Nu moet het wel goed komen, verwachten de mannen.

Een juiste inschatting, blijkt een maand later. Op maandag 23 augustus 2010 komt er een brief uit Boxtel binnen op het hoofdkantoor in Engeland. “We hebben besloten in principe medewerking te verlenen aan uw verzoek”, staat bovenaan. Nu is het wachten op de bouwvergunning en dan kan de Drillmech naar Boxtel worden verscheept.

's-Hertogenbosch, dinsdag 25 oktober 2011

Het vonnis

“Dit gaan we winnen”, dacht Frank de Boer vol vertrouwen voorafgaand aan de rechtszaak. De nieuwe directeur werkt nu iets meer dan een half jaar bij de Nederlandse tak van Cuadrilla in Den Bosch. In de zaak tussen de gemeente Boxtel en de Rabobank waren hij en zijn collega Henk Duyverman als deskundigen gehoord. Elk hadden ze zo’n vijf minuten spreektijd gekregen en dat ging goed.

De Boer leest snel het schriftelijke vonnis van zeven pagina’s. Het ging tijdens de rechtszaak op dinsdag 13 september over de veiligheid en de technische aspecten van een proefboring. Zes weken later is daar in de papieren die hij in zijn handen heeft echter helemaal niets van terug te lezen.

De inhoudelijke discussies over wel of niet boren in de meer dan een uur durende zitting zijn niet relevant geweest. De rechter oordeelt vandaag op procedurele gronden.

Verbaasd leest De Boer dat rechters Winfield, Veldman-Gielen en Verhoeven besluiten dat er in de situatie zoals deze nu is niet geboord mag worden op Vorst. Als reden worden niet het datacenter of eventuele trillingen genoemd. Nee, de boor gaat niet de grond in omdat de tijdelijkheid van de booractiviteiten onvoldoende benadrukt is. Cuadrilla ruimt het terrein alleen op als de proefboring geen succes is. Als er wel schaliegas wordt gevonden, zal het bedrijf onder meer een winningsvergunning moeten aanvragen. Al die tijd zal het asfalt blijven liggen en het hekwerk blijven staan op de boorlocatie, en dat mag niet.

De meervoudige kamer vindt dat het bedrijf na de proefboring het terrein op Vorst weer moet achterlaten zoals het dat heeft aangetroffen en dat alles weg moet. Los van of de proefboring een succes is. De gemeente had Cuadrilla geen tijdelijke bouwvergunning en ontheffing van het bestemmingsplan mogen verlenen.

Advocaat Jasper Neefe van kantoor Loyens & Loeff kreeg een “heerlijk gevoel” toen hij de uitspraak las. Hij heeft het slim gespeeld voor Rabobank waar de zaak “op het hoogste niveau prioriteit” had. Hij moest natuurlijk niet op één paard wedden, maar gevoelsmatig was de advocaat wel zeker van zijn zaak. Dat ene punt over de tijdelijkheid heeft Cuadrilla de das omgedaan. De argumenten die hij namens Rabobank aandroeg over geluidsoverlast, bodemverontreiniging, luchtkwaliteit en bodembeweging waren achteraf gezien niet eens nodig geweest.

In het kantoor van Cuadrilla legt De Boer de papieren neer. Opeens beseft hij het. Het bedrijf heeft in het dossier ‘Boxtel’ een grote fout gemaakt. Hij en zijn collega’s hebben een belangrijke speler over het hoofd gezien. Het datacenter is een struikelblok gebleken. “We hadden een goede buur moeten zijn, eerder met elkaar in gesprek moeten gaan. Dan waren we er uitgekomen.”