Wat maakt het leven de moeite waard

Zanger en theatermaker Reinier van Harten (31) kan nu van zijn nieuwe stem houden, nadat een tumor die, net als zijn gehoor, had aangetast. „Ik was helemaal niet bezig met gezond worden, ik wilde dóór!”

Wendy de Ruijter en Cora Truijen ontwerpen en restaureren glas in lood. „Als het klaar is moet het kloppen: dit raam hóórt in dit huis.”

Sieuwert Verster vertrekt als directeur van het Orkest van de Achttiende Eeuw. „Ik kan er blijkbaar heel verdrietig uitzien.”

Antropoloog en illustrator Nicole van Dijk (53) verzamelt verhalen van mensen in Rotterdamse wijken. Samen vormen die hedendaags erfgoed.

Muzikant Marcel Fisser (54) ontdekte tussen twee lockdowns dat er ook een ander leven is. „Ik wist niet wat me overkwam.”

Schrijver Elke Geurts (49) is pas een paar jaar bezig met de invloed van haar vrouw-zijn op de loop van haar leven. „Ik heb geleerd om anderen te behagen.”

Schrijver Emy Koopman (36) was obsessief verliefd en schreef er een boek over. „Het is soms ook nodig om de controle op te geven.”

Portretfotograaf Jitske Schols (53) werd van de ene op de andere dag schilder. „Ik weet van tevoren nooit wat ik ga maken en het hoeft niet te kloppen.”

Maarten ’t Hart schildert realistische kerkinterieurs, de sfeer op zijn schilderijen is meditatief, op het mystieke af.

Anton Nootenboom leerde in het leger houden van afzien, maar onderdrukte te lang zijn emoties. Nu vraagt hij aandacht voor mentale problemen bij mannen. Want daarover spreken is nog altijd een taboe, ondervond hij zelf.

Als hij klaar is met het werk-in-opdracht, leeft striptekenaar Typex (59) zich uit met houtskool op groot formaat. Voor het eerst laat hij dat vrije werk nu zien. „Ik geloof niet in absolute booswichten.”

Latin-muzikant Maurino Alarcón (39) is de zoon van Chileense ouders die vluchtten voor Pinochet. Hun activisme klinkt door in zijn teksten. „Ik heb altijd gezegd: als de deuren niet opengaan, beuk ik ze zelf wel open.”

Kunstenaar Eli Content overleed vorige week donderdag. Hij en zijn vrouw, Karina Schaapman, praatten een paar weken geleden openhartig over dit naderende einde. „Sterker dan de dood is de liefde.”

Tim ter Wal (37) tekent zo gedetailleerd industriële complexen, gefantaseerde steden en overvolle landschappen dat het de perfectie benadert. Zelf vindt hij: „Zelfs de perfectie kan nog beter.”

Weetgierigheid, daar is niets mee mis, vindt Reint Wobbes, die zich sterk maakt voor het behoud van het landschap en de kerken in Groningen.

Gijs van der Sanden schreef een boek over het verlies van zijn ouders. Hij vraagt zich af: wat is een geslaagd leven, hoe herken je dat.

Presentatrice Anniko van Santen (50) is het gezicht van Opsporing Verzocht. „Je kunt je leven niet helemaal afstemmen op het voorkomen van slechte dingen.”

Bioboer Jan Wieringa (60) probeert op zijn boerderij de natuurlijke omgeving in balans te houden en tegelijkertijd genoeg te verbouwen.

Schrijver en beeldend kunstenaar Octavie Wolters raakte uit een depressie, plotseling, aan het begin van de coronacrisis. „Misschien is die mist wel: het missen van jezélf.”

‘Emancipator’ Jens van Tricht probeert jongens en mannen te behoeden voor „traditionele” en „gewelddadige” mannelijkheid. „Voor mannen is het keurslijf in de afgelopen eeuwen nauwelijks opgerekt.”

Mohammad Semhani kwam als vluchteling uit Syrië naar Den Haag, waar hij een parfumerie opende. Hij maakt de geuren waar je bij staat: „Ik kan honderd keer achter elkaar ruiken.”

Justin Mooijer wil als dragqueen Janey Jacké de perfecte vrouwelijke illusie creëren. „O mijn god, mensen zijn oprecht geïnteresseerd in me.”

Beeldend kunstenaar Iris Le Rütte maakt beelden die eruitzien of ze zo op kunnen stijgen, maar die je nog met geen vrachtauto omver krijgt. En die een glimlach oproepen. „Dat is iets groots, vind ik.”

Monique Chabot (75) koestert het werk van haar vader, kunstschilder Wim Chabot, broer van bekend kunstenaar Henk Chabot. „Mensen denken vaak dat mijn vader jaloers was. Maar hij adoreerde zijn broer.”

Een leven „in de breedte, in de diepte, of allebei tegelijk” is voor filosoof en essayist Marjan Slob (57) een goed leven. Eenzaamheid hoort daar bij. Wie zich nooit eenzaam voelt, benut niet de „volle potentie” van het leven.

Terwijl de wereld stilstond, werd zangeres Froukje Veenstra (20) in lockdown het timbre van Generatie Z. „Er hangt bij mijn leeftijdgenoten een soort we-gaan-toch-wel-dood-sfeer.”

In een documentairereeks onderzoekt klinisch psycholoog Iva Bicanic (49) de oorlogstrauma’s in haar geboorteland, voormalig Joegoslavië. „Ik heb meerdere keren letterlijk gevraagd: waar zijn de tranen?”

Dat Latijn en Grieks alléén maar over woordjes en grammatica gaan, is volgens classicus Gary Vos (34) een misvatting. „Een beetje docent probeert de wijdere cultuur erbij te betrekken.”

Saskia Boelsums (61) maakt foto’s van Hollandse landschappen, weids land onder hoge luchten. De foto’s doen denken aan schilderijen, maar dat zijn ze niet.

Carolien Adriaansche (58) maakt kunst van plastic. Ze werkt met wat ze krijgt en wat ze vindt, op straat, op het strand, op markten. En profiteert zo van de consumptiemaatschappij waartegen ze zich verzet.

Hanna van Vliet (29), kan sinds haar coming-out moeilijk vakantie nemen van haar activisme. „Ik wil en kan mijn mond nu niet meer houden als ik voel dat iets niet goed zit.”

Stephan Sanders (60), schrijver en columnist, werd enkele jaren geleden rooms-katholiek. Aanvankelijk viel hem dat van zichzelf tegen: „Ik was toch intellectueel, academisch, liberaal?” Nu ziet hij het vooral zo: hij ervaart Gods bestaan gewoon, en hoe precies valt lastig uit te leggen.

Monique Lesterhuis (54), researcher voor documentairefilmmakers, dompelt zich onder in werelden die ze niet kent: wat drijft mensen, hoe zijn ze terechtgekomen waar ze zijn, waar dromen ze van? „Ik ben slecht in keuzes maken, ik vind te veel dingen interessant en leuk.”

Fotograaf W.G. (Wim) van de Hulst vertelt over zijn werk. Met zijn foto’s wil hij dicht bij de mensen komen. Eigenlijk net zoals zijn vader en grootvader dat deden in hun spannende en ontroerende kinderboeken.

Kunsthistoricus en schrijver Wieteke van Zeil (47) ziet dingen waar de meesten overheen kijken. „Ik probeer het proces van kijken te beschrijven. Je hebt er niet veel aan om te horen wat je moet zien.”

Filosoof en schrijver Pieter Hoexum (53) is een typische rijtjeshuisbewoner. Hij schreef er de Kleine filosofie van het rijtjeshuis over. Eenvormigheid is een kwestie van niet goed genoeg kijken, vindt hij.

Harry Rutten (79) begon vier jaar geleden een museum in Antwerpen. Er hangt grafische kunst die hij zijn leven lang verzamelde. „Deze prenten zijn misschien niet vrolijk, maar je kunt wel meevoelen met wat je ziet.”

Meta Knol (51), oud-museumdirecteur, fietst heen en weer tussen haar leven op hakken en haar leven op laarzen. Sinds 2009 woont ze op een boerderij met Lakenvelder koeien, dicht bij Leiden. „Ik werd van een ‘overalmens’ een ‘ergensmens’ – ik wil op deze plek zijn.”

Zangeres Niki Jacobs (43) zingt bijna altijd in het Jiddisch. Ze wil geloven dat de Joodse geschiedenis een doorgaande lijn heeft, een toekomst, ook als ze over het concentratiekamp Mauthausen zingt.

Schrijfster en bioloog Arita Baaijens (65) trok twintig jaar lang door de woestijn. „Leven met de natuur is niet altijd zo romantisch als het klinkt, maar van ogenschijnlijk eenvoudige, zintuiglijke ervaringen, kun je zielsgelukkig worden.”

Dichter Tjitske Jansen (50) is vooral geïnteresseerd in momenten, in rake beelden. Vroeger voelde ze zich „een beetje een loser” als ze een dag alleen maar naar een bloem had gestaard. „Nu denk ik: eigenlijk is de wereld ervaren wel wat ik te doen heb.”

Cartoonist Joep Bertrams (75) tekent nog elke dag. Een onderwerp vinden is nooit een probleem, er een nieuw beeld van maken, zonder in clichés te vervallen, is moeilijker.

Jozef Deleu (83), dichter, gedichtenverzamelaar en verbinder van de Vlaams-Nederlandse cultuur, ziet Nederland zelfzuchtiger worden. „Na discussie geef je elkaar waar je recht op hebt. Mij hindert de hooghartigheid en dat toenemende gebrek aan generositeit.”

Floris Hovers (44) ontwerpt ontroerende kleine autootjes, van niet langer dan vijftien centimeter. Ze lijken te refereren aan vroegere, onschuldiger tijden.

Sjirk Kuijper (54), hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad, weet sinds een half jaar dat hij ADHD heeft. Daardoor voelt hij zich gekend. Net zoals hij zich gekend voelt door de poëzie van de psalmen, en door God. „Hij begrijpt waarom je jezelf zo teleur kunt stellen.”

Sinds de dood van halfbroer Max beheert Wilma Schuhmacher (93) Antiquariaat Schuhmacher. „Ik haal voldoening uit de vriendschappen die hier zijn ontstaan. Vriendschap is een levensvoorwaarde.”

Radiomaker Frits Spits was altijd een „doorloper”, geen „terugkijker”. De dood van Greetje, met wie hij 46 jaar was getrouwd, veranderde dat.

Dichter Anna Enquist vindt loslaten het basisthema van het leven. Het vervult haar met ‘vitale wanhoop’, niet de wanhoop ontkennen maar er levenslustig mee omgaan. Dat neemt niet weg dat ze plezier heeft, vooral als ze ergens helemaal in op kan gaan.

Ze wil de wereld verbeteren, maar „als je gaat preken vindt niemand je meer aardig”, weet textielkunstenaar Sara Vrugt. Ze brengt haar boodschap over met publieke kunstprojecten. „Ik wilde meer doen dan alleen dat kleine stapje van mezelf.”

Het is belangrijk dat je je ergens toe verhoudt, vindt Boris van der Ham, voormalig D66-politicus, nu bestuurder en muzikant. „We zijn een seculier land, maar we hebben nog wel behoefte aan verhalen. We maken niet voor niets elk jaar de Top 2000.”

Als het over de islam gaat, dan gaat het al snel over radicalisme en geweld. Ali Asghar Seyed-Gohrab, hoogleraar Perzische en Iraanse studies, wil de andere kant laten zien: „Die heel vroom is, en zelfkritisch, met aandacht voor kunst, cultuur en schoonheid.”

Jacob Jolij, cognitief psycholoog, denkt dat de bewering ‘Wij zijn ons brein’ niet vol te houden is. „Je kunt wel zeggen ‘bewustzijn is een hersenproces’ maar er is nog niemand die kan uitleggen hoe dat dan precies werkt.”

‘Geheugenprofessor’ Douwe Draaisma over hoe we ons de pandemie straks herinneren. „We onthouden wel hoe erg het was, maar vergeten hoelang we eronder geleden hebben.”

Herman van Gunsteren is zelfverklaard muziekgek maar wijdde zijn werkende leven aan de politieke theorie. „Mijn vak is denken, u kunt het ook, met mij erbij gaat het beter.”

Muziek is een manier om de waarde van het leven te delen, vindt Componist des Vaderlands Calliope Tsoupaki. Voor haar is muziek een antwoord op de grote levensvragen.

„Betrouwbare informatie ligt verborgen achter academische betaalmuren.”

Al veertig jaar strijdt Mavis Carrilho voor inclusiviteit. Dat het debat daarover nu in een stroomversnelling raakt vindt ze mooi. „We zoeken een nieuwe balans.”

Rob Biersma (71) maakte een solozeilreis naar Suriname. Hij bundelde de mails die hij schreef aan vrienden en familie. „Mijn beide kinderen gaven me hun fiat. Prima pap, jij kan dat. Andere mensen zeiden: je bent gek.”

Miquel Ekkelenkamp (43) is arts-microbioloog en hij schrijft romans, onder zijn pseudoniem Miquel Bulnes. „Ik wil eigenlijk te veel.”

Schrijver Nicolaas Matsier vindt veel interessant, vooral details die hem omringen. Van de hoogte van de Dam tot zonlicht door een plastic doosje.

Beeldend kunstenaar Jakob de Jonge maakt kleurrijke, ogenschijnlijk vrolijke schilderijen. Maar als je goed kijkt, denk je: is dit nou een paradijs of klopt hier iets niet?

Dichter Radna Fabias houdt niet van teveel abstract geklets. „Ik wil de details die betrekking hebben op het lichaam.”

Fotograaf Siebe Swart (1957) brengt landschappen in beeld, maar nooit mensen. „Iemand in beeld brengen die je moet boeien, dat gaat me niet goed af.”

Beeldend kunstenaar, kunsthistorica en curator Babs Bakels (48) maakte een tiental tentoonstellingen over de dood. Al zo lang ze zich herinnert, is ze bezig met sterfelijkheid.

Jan van der Kooi (63), schilder en tekenaar, tekent elke dag. Om beter te worden, want hij is nooit tevreden. „Het is een voortdurende behoefte om de dingen visueel te doorgronden.”

Merlijn Twaalfhoven (44) is componist. Zijn muziekstukken worden vaak opgevoerd in de openlucht: schoonheid ontstaat ter plekke, en is niet gestructureerd, zoals deze tijd dat door de coronacrisis ook niet meer is.