Belgische hulpverlener Vandecasteele na bijna anderhalf jaar in Iraanse gevangenis op vrije voeten

Na bijna anderhalf jaar gevangenschap in Iran is de Belgische hulpverlener Olivier Vandecasteele (42) vrijgelaten en onderweg naar België. Dat meldt het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken vrijdag, aldus media in België. Zijn vrijlating is inzet van een diplomatiek spel tussen België en Iran, en gaat ten koste van vrijlating van de Iraanse diplomaat Assadollah Assadi, die in België vastzat omdat hij een terroristische aanslag plande in Parijs.

Dankzij de deal ontloopt Vandecasteele veertig jaar celstraf en 74 zweepslagen, het vonnis dat de Iraanse rechtbank vorig jaar uitsprak. In een besloten schijnproces bevond ze de Belg schuldig aan spionage, samenwerking met vijandige overheden en witwaspraktijken.

Om de vrijlating van Vandecasteele was veel te doen in België. In januari demonstreerden ruim duizend actievoerders om de kwestie onder de aandacht te brengen. Een uitleveringsverdrag tussen België en Iran kwam onder druk te staan nadat de Iraanse oppositie zich ertegen verzette. Assadi mocht niet vrijkomen, vond ze, omdat de aanslag die hij beraamde was gericht op de oppositie zelf. Uiteindelijk schoof het Belgische Hof dat aan de kant, met als voorwaarde dat mensen die door Assadi’s vrijlating gevaar lopen, op voorhand worden ingelicht.

Vandecasteele werd in februari 2022 opgepakt in Teheran. Hij was ondanks een negatief reisadvies naar Iran afgereisd om privézaken af te wikkelen. De Belg heeft een aantal jaar in het land gewerkt, bij een Noorse organisatie die zich inzet voor vluchtelingen. In een videoboodschap noemt de Belgische premier Alexander de Croo de terugkeer van Vandecasteele „een opluchting voor zijn familie, vrienden en collega’s”.

Lees ook dit opiniestuk: De EU moet zich wapenen tegen ‘gijzeldiplomatie’

Ruil is gunstig voor Iran

De ruil betekent vooral een overwinning voor Iran, dat hiermee via chantage gedaan krijgt dat een wegens terrorisme veroordeelde diplomaat vrijkomt uit een Belgische gevangenis. De diplomaat, Asadollah Assadi , was in 2021 door een rechtbank in Antwerpen tot twintig jaar celstraf veroordeeld omdat hij betrokken was bij een door de politie verijdelde aanslag in 2018 op een grote bijeenkomst van de Iraanse oppositie in Parijs.

Assadi was destijds werkzaam op de Iraanse ambassade in Wenen en had zijn diplomatieke immuniteit misbruikt om de explosieven voor de aanslag vanuit Iran naar Oostenrijk te vervoeren. Vervolgens speelde hij die door naar een Iraans-Belgisch paar uit Antwerpen. De uitspraak was pijnlijk voor Iran omdat voor het eerst een Iraanse diplomaat in Europa schuldig werd bevonden aan een poging een terroristische aanslag te plegen. Sindsdien heeft Iran zware druk uitgeoefend op België om hem vrij te laten.

Iran geniet al langer de reputatie naar believen buitenlanders, vooral mensen van Iraanse afkomst met een dubbele nationaliteit, te gijzelen. Het doel daarvan is deze gijzelaars te ruilen tegen vastzittende Iraniërs of andere landen onder druk te zetten wanneer Iran iets van hen wil. In dit geval werd Vandecasteele het slachtoffer van deze praktijk. Net als eerdere slachtoffers werd hij na een schertsproces tot een langdurige celstraf veroordeeld wegens ‘spionage’. De buitenlanders worden soms ook gemarteld en zitten – net als de meeste Iraanse gevangenen – onder zeer slechte omstandigheden gevangen.

Eerder hielden de Iraniërs de Iraans-Britse Nazanin Zaghari-Ratcliffe zes jaar lang vast. In die kwestie eiste Iran eerst terugbetaling van een oude Britse schuld ter waarde van bijna 400 miljoen dollar. In maart vorig jaar kwam ze vrij, nadat het Verenigd Koninkrijk inging op Irans eis. Hoewel de beschuldigingen tegen onder meer Vandecasteele en Zaghari-Ratcliffe uit de lucht leken gegrepen, leken die meer gegrond in het geval van de naar Groot-Brittannië uitgeweken voormalige Iraanse hoge veiligheidsfunctionaris, Ali Reza Akbari. Deze werd teruggelokt naar Iran en werd begin dit jaar in Teheran opgehangen omdat hij voor de Britten zou hebben gespioneerd.

Op dit moment zitten er nog zeker vijftien mensen met een Westerse nationaliteit – en in de meeste gevallen ook de Iraanse - vast in Iran.