Vals bewustzijn lost klimaatprobleem niet op

Luchtvaartmaatschappij KLM die via het recyclen van koffiepads hoopt bij te dragen aan een duurzame luchtvaart. De tweet is alweer van een maand geleden, en ook de hilariteit erover op sociale media is verstomd. Maar ik bleef erover doormalen. Het zoveelste geval van greenwashing: bedrijven en organisaties die hun vervuilende karakter verhullen met behulp van gelikte campagnes waaruit zou blijken dat ze juist heel betrokken en duurzaam zijn.

Er bestaan talloze voorbeelden van, waarbij die duurzaamheid dan meestal iets is dat in een nog te realiseren toekomst ligt. Het betreffende bedrijf ‘zet stappen’, is bezig met ‘verkleinen van onze CO₂-impact’ of ‘studeert op mogelijkheden’ daartoe. Boodschap: we zijn ons bewust van het probleem en het gaat de goede kant op. Wie vervolgens kijkt wat er werkelijk is bereikt komt meestal bedrogen uit.

Neem KLM: buiten de actie met de koffiepads zegt het bedrijf zich sterk te maken voor alternatieve brandstoffen als frituurvet. Klinkt origineel, maar als KLM erin zou slagen al het Nederlandse frituurvet te verzamelen komen ze nog niet eens bij het gestelde doel van 1 procent alternatieve brandstof (volgens actiegroep Fossielvrij NL, die een rechtszaak tegen KLM aanspande, is dat nu nog steeds maar 0,5 procent).

Greenwashing is zo oud als de klimaatverandering. Maar wat me bij die tweet over koffiepads trof was de bijgevoegde foto van een stewardess die met een stralend gezicht een koffiekan omhooghield. Hier werd niet alleen de buitenwacht om de tuin geleid, maar misleidde het personeel ook zichzelf.

Het klimaatverhaal is hét grote verhaal van deze tijd. Bewustzijn erover is inmiddels over de gehele linie in de samenleving doorgedrongen. Allemaal willen we graag ons steentje bijdragen. Werken om geld te verdienen is niet voldoende, we willen tegelijk óók het goede doen, een hoger doel nastreven. Maar wat als je toevallig bij KLM werkt, of bij Shell?

Dat maakt helemaal niets uit, lijkt me de les. Zo lijkt het me aannemelijk dat de stewardess met de koffiekan werkelijk in veronderstelling is dat ze bijdraagt aan een betere wereld. Dat dit geloof tot in de top wordt beleden, blijkt wel uit het vaak aangehaalde interview met voormalig Shell-topman Jeroen van der Veer, die klaagde dat ministers niet meer met hem gezien wilden worden „alsof het iets ergs is als je voor Shell werkt”. Hoe diep in je bubbel kun je zitten?

Tijdens een recente ‘duurzaamheidswedstrijd’ binnen de luchtvaart ging de KLM-crew op pad met een koffertje dat 3,8 kilo woog in plaats van de normale 5 kilo, vertelde de ‘sustainability manager’ trots. Een verwaarloosbaar verschil, maar het voelt goed. Niet alleen voor de passagiers, maar ook voor de werknemers.

Zogezegd is greenwashing niet voorbehouden aan KLM. Zo laat Albert Heijn zich erop voorstaan dat ze lokale boeren in Ghana steunt met bakjes voorgesneden ananas die ze gekoeld invliegt.

We vertellen onszelf de hele tijd verhalen waarin we zelf de held zijn. Ook op je werk – misschien juíst op je werk – heb je die verhalen nodig. Wie wil je liever zijn? Een handlanger van een onderneming die de planeet verwoest, of dappere strijder voor een betere wereld?

Wat zouden de werknemers van Rabobank vorige week gedacht hebben toen activisten van Extinction Rebellion voor de deur stonden? Vanwege leningen aan de intensieve veehouderij houden ze de bank medeverantwoordelijk voor de stikstofcrisis.

Onder de demonstranten bevond zich de actrice Carice van Houten. Ze had jarenlang gevlogen zonder daar verder bij stil te staan. Tijdens een lezing van een wetenschapsfilosoof viel het kwartje ineens. Iedereen heeft een „pijnvermijdend brein” verklaarde ze de plotselinge omslag in haar denken. Dat lijkt me juist. En we vermijden die pijn door onszelf verhalen te vertellen waar we ons beter bij voelen. En dat is niet per se het eerlijke verhaal.