Nederland dient met vier landen een verbodsvoorstel in voor PFAS. De industrie heeft een geitenpaadje al gevonden

Nederland heeft samen met Duitsland, Noorwegen, Zweden en Denemarken een voorstel ingediend voor een Europees totaalverbod op PFAS. Als de Europese Commissie het voorstel goedkeurt, wordt de productie, import en het gebruik van PFAS-houdende producten in Europa verboden. Dat zou onder andere betekenen dat chemische industriebedrijven zoals Chemours in Dordrecht moeten stoppen met gebruik en productie van PFAS-houdende producten, zoals Teflon.

Het voorstel is dinsdag openbaar gemaakt. Uitstoot van PFAS tot een minimum beperken is de enige manier om onomkeerbare vervuiling van bodem en water en blootstelling van mensen aan de schadelijke stoffen een halt toe te roepen, schrijven de indieners.

Het verbodsvoorstel beslaat 1.800 pagina’s en omvat meer dan tienduizend verschillende PFAS-stoffen. Het is voor het eerst dat er een voorstel ligt voor een verbod op zo’n grote groep chemicaliën. Normaal gesproken worden met ‘restrictievoorstellen’ individuele stoffen of toepassingen verboden. Door in één klap alle soorten PFAS te verbieden, hopen de initiatiefnemers te voorkomen dat chemiebedrijven nieuwe PFAS ontwikkelen om verboden stoffen te vervangen.

PFAS is een verzamelnaam voor een groep van duizenden fluorhoudende stoffen. Water- en vuilafstotende laagjes PFAS worden in allerlei producten verwerkt, van antiaanbakpannen tot brandblusschuim. PFAS werden lange tijd als onschadelijk en afbreekbaar gezien. Maar de afgelopen twintig jaar verzamelden wetenschappers steeds meer aanwijzingen voor het tegenovergestelde: PFAS breken niet af, hopen op in het milieu, verstoren het immuunsysteem en kunnen kanker veroorzaken.

Gezondheids- en milieurisico's

Het voorstel is opgesteld door het RIVM en partnerinstituten. Ze inventariseerden de gezondheids- en milieurisico’s van PFAS. Daarnaast bevat het voorstel ook een sociaaleconomische toets: in welke consumentenproducten zitten PFAS verwerkt en zijn er alternatieven voor die toepassingen te vinden? En welke bedrijven worden er door een verbod geraakt?

Wetenschappelijke commissies van het Europees chemicaliënagentschap (ECHA) gaan zich inhoudelijk nog over het voorstel buigen. Het agentschap verwacht vanwege de omvang van het dossier meer tijd nodig te hebben dan de gebruikelijke twaalf maanden. Vanaf maart mogen bedrijven en organisaties commentaar geven in een openbare raadpleging. Uiteindelijk is het aan de Europese Commissie om met een wetsvoorstel te komen, waarna het Europees Parlement en de lidstaten een besluit nemen. In 2020 kondigde de Europese Commissie al aan PFAS te willen uitfaseren als onderdeel van de Europese Green Deal. Op z’n vroegst vanaf 2025/2026 kan een verbod in werking treden.

Lees meer over PFAS in Nederland: RIVM: concentratie schadelijke stoffen PFAS in drinkwater vaak te hoog

Volledig afbreekbare PFAS zijn uitgesloten van het voorgestelde verbod, omdat die minder schadelijk zijn voor mens en milieu. De indieners stellen bovendien voor om voor sommige toepassingen uitstel te verlenen, zoals voor PFAS in medische hulpmiddelen als pacemakers. Hiervoor is nog geen alternatief beschikbaar en het kost tijd om medische hulpmiddelen zonder PFAS te ontwikkelen. Producenten van medische hulpmiddelen zouden twaalf jaar de tijd moeten krijgen om PFAS uit te bannen. Producenten van regenjassen en andere soorten geïmpregneerd textiel krijgen die tijd niet, omdat voor dit soort producten wél PFAS-loze alternatieven voorhanden zijn.

De indieners stellen voor om het gebruik van PFAS voor bestrijdingsmiddelen, biociden en geneesmiddelen uit te sluiten van het verbod. Daarmee kan voorkomen worden dat deze producten onbeschikbaar worden omdat er geen alternatieven voorhanden zijn. Bovendien worden de risico’s van dit soort producten al getoetst voordat ze de markt op mogen.

Europa heeft al individuele PFAS-stoffen verboden. In 2018 werd het gebruik van PFOA verboden, een stof die wordt gebruikt voor de productie van Teflon. Chemours in Dordrecht stapte na het verbod over op het molecuul GenX. Al snel werd duidelijk dat ook GenX nauwelijks afbreekt in het milieu.

Kat-en-muisspel

Met het nu ingediende restrictievoorstel hopen de initiatiefnemers een einde te maken aan dit kat-en- muisspel tussen toezichthouders en industrie. Door nu alle duizenden PFAS-stoffen te verbieden, moet het voor de industrie moeilijker worden om met het aanpassen van een enkel molecuul onder een verbod uit te komen. Ook moleculen die in de toekomst nog bedacht moeten worden, vallen onder het verbod.

Toch is er een „groot geitenpaadje”, zegt emeritus hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer. Wetenschappers hebben in de bodem van New Jersey en in afvalwater in China een nieuw type fluorhoudende stof ontdekt, waarbij de elementen fluor en chloor worden gecombineerd. Het Europese voorstel behelst enkel moleculen die bestaan uit koolstofgroepen die exclusief met fluor zijn bezet. Stoffen waar chloor aan wordt toegevoegd vallen buiten het verbodsvoorstel. De Boer pleit daarom voor een verbod op alle halogeenverbindingen.

De chemische industrie pleit er juist voor om het verbod in te perken. Volgens chemiebedrijven zouden fluorpolymeren veilig zijn, en hoeft dat type PFAS dus niet verboden te worden. Ter onderbouwing verwijst de industrie naar een onderzoek dat is uitgevoerd door medewerkers van enkele grote chemiebedrijven.

Richard Luit van het RIVM bevestigt dat fluor en chloor buiten het verbod vallen. „Als die stoffen in de toekomst een probleem vormen, moeten we misschien een nieuw verbod schrijven.”

Sommige producenten kondigen nu al aan om volledig te stoppen met de productie van PFAS. Chemiegigant 3M maakte eind vorig jaar bekend uiterlijk in 2025 te stoppen met PFAS-productie, ruim zeventig jaar nadat het Amerikaanse bedrijf ermee begon. „We hopen dat ons verbodsvoorstel daar een klein beetje bij heeft geholpen”, zegt Thijs de Kort van het RIVM.

Dit artikel is 7 februari rond 16.30 uur aangevuld.