Oekraïne krijgt opnieuw zwaardere wapens, maar nog steeds geen echte tanks

Driehonderd tanks en zes- tot zevenhonderd infanteriegevechtsvoertuigen. Dat is het minimum dat generaal Valeri Zaloezjny nodig heeft om de Russische troepen terug te kunnen dringen naar de grenzen van 23 februari vorig jaar, de dag voor de invasie. „Ik weet dat ik deze vijand kan verslaan”, zei de commandant van de Oekraïense strijdkrachten een maand geleden in een interview met The Economist. Maar alleen als Zaloezjny van zijn westerse bondgenoten materieel krijgt dat zwaar genoeg is om de Russische linies te breken.

In dat opzicht was het een opsteker voor Oekraïne toen Frankrijk, de Verenigde Staten en Duitsland eind vorige week in een gecoördineerde actie bekendmaakten hun militaire hulp aan Oekraïne een tandje op te voeren. Na maanden wikken en wegen gaan de NAVO-landen infanteriegevechtsvoertuigen leveren. Die moeten Oekraïne aan het front meer slagkracht geven om bressen te slaan in de Russische verdedigingslinies. En om te kunnen reageren op eventuele nieuwe Russische aanvallen in het voorjaar.

De VS leveren vijftig Bradleys, Duitsland veertig Marders, Frankrijk een nog onbekend aantal AMX-10RC-voertuigen. Het zijn alle drie zware gevechtsvoertuigen, met name de Franse ‘tank op wielen’ die granaten van 105 millimeter afvuurt en werd ontworpen tegen Sovjet-tanks uit de jaren tachtig. Stuk voor stuk zijn het gevechtsvoertuigen die Russische tanks op het slagveld kunnen uitschakelen, en Oekraïne kunnen helpen de vijandelijke stellingen te doorbreken.

Lees ook: Wat is het verschil tussen een tank en een pantserwagen?

Maar tanks zijn het niet, zoals de Amerikaanse M1 Abrams of de Duitse Leopard 2. „Het is geen game changer”, zei defensie-expert Jack Watling van het Britse Royal United Services Institute in The New York Times over het Franse gevechtsvoertuig.

Rode lijn schuift op

Toch werd met de toegezegde levering de ‘rode lijn’ voor de bondgenoten van Oekraïne weer een beetje opgeschoven. Ondanks talloze verzoeken – eerder smeekbedes – van president Zelensky zijn tanks, net als gevechtsvliegtuigen en langeafstandsraketten, tot op heden een no go voor de westerse bondgenoten. Zij doen er al vanaf dag één alles aan om te voorkomen dat NAVO-landen – en daarmee automatisch de hele NAVO - direct betrokken worden bij de oorlog tussen Oekraïne en Rusland en het conflict onbeheersbaar escaleert.

Bondgenoten zijn in de loop van de ruim tien maanden durende oorlog steeds zwaardere wapens gaan sturen naar Oekraïne, mede als antwoord op de aanhoudende Russische bombardementen op burgerdoelen in Oekraïne en de oorlogsmisdaden die Russische militairen zouden hebben begaan, zoals in Boetsja. Het beste voorbeeld daarvan was het Amerikaanse raketartilleriesysteem HIMARS, waarmee Russische doelen ver achter de frontlinies konden worden bestookt, zoals munitiedepots en troepenconcentraties. Veel militaire analisten bestempelden HIMARS wel als een ‘game changer’ ten faveure van Oekraïne.

Maar de fase waarin de oorlog zich bij het ingaan van de tweede winter bevindt maakt een nieuwe opvoering van de militaire hulp noodzakelijk, luidt de conclusie in onder meer Washington, Parijs en Berlijn. Met name voor Duitsland, dat sinds de invasie uiterst voorzichtig opereert om Rusland niet te provoceren, is het een grote stap. Het is niet voor niets dat de drie landen de beslissing kort na elkaar naar buiten brachten, na uitvoerig overleg.

De gevechtsvoertuigen kunnen Russische tanks op het slagveld uitschakelen en Oekraïne helpen de vijandelijke stellingen te doorbreken

Na de militaire successen in de provincies Charkov en Cherson, na de zomer, lag het momentum bij de Oekraïense strijdkrachten. Het leek wachten op nieuwe doorbraken, mogelijk in de richting van de Krim, bij Zaporizja richting het zuiden, of in de Donbas. Maar sinds de bevrijding van Cherson in november zit er weinig beweging meer in het front. Lokaal wordt felle strijd gevoerd, zoals bij Kreminna en bij Bachmoet in de Donbas, maar doorbraken blijven uit.

In grote lijnen komt het erop neer dat Rusland onvoldoende slag- en mankracht heeft om over zo’n groot gebied nieuwe grootschalige aanvallen uit te voeren. Het aanvankelijke gebrek aan Russische mankracht na de invasie werd in de eerste maanden van de oorlog gecompenseerd door het gebruik van een enorme hoeveelheid munitie – zoveel zelfs dat de bodem in zicht kwam en de Russische troepen noodgedwongen de handrem hebben aangetrokken. In de wintermaanden veranderde de Russische strategie: troepen graven zich langs de frontlinies in het oosten en zuiden van Oekraïne in om de overgebleven bezette gebieden te verdedigen, terwijl drones en raketten de Oekraïense civiele infrastructuur bestoken.

Telkens weten Oekraïense technici het stroomnet te herstellen, maar de schade wordt te groot

Aan de andere kant beschikt Oekraïne over onvoldoende zwaar materieel om de Russen uit hun defensieve posities te verdringen. „We hebben genoeg mensen”, zei generaal Zaloezjny tegen The Economist. Wat hij mist is vuurkracht op het slagveld. De komst van de geleide HIMARS-raketten stelde de Oekraïense strijdkrachten in staat Russische doelen op grotere afstand aan te vallen, maar langs de lokale frontlinies is meer nodig om terrein te heroveren. Zoals tanks.

Na het bezoek van president Zelensky aan het Witte Huis en zijn toespraak tot het Amerikaanse Congres, vlak voor Kerstmis, raakten de westerse bondgenoten er nog eens van doordrongen dat hun steun aan Oekraïne cruciaal is voor de uitkomst van het conflict. De hulp tot nu toe heeft Oekraïne weliswaar geholpen het militaire initiatief over te nemen, maar het is onvoldoende gebleken om de Russische bezetting ongedaan te maken.

Bevroren conflict

Met de uitbreiding van de militaire capaciteit van de Oekraïense strijdkrachten hoopt de door president Biden geleide coalitie te voorkomen dat de oorlog de status krijgt van een bevroren conflict. Rusland zou met een langdurige bezetting van delen van Oekraïne aansturen op een uitputtingsslag, in de hoop dat de westerse steun op den duur afbrokkelt. Omgekeerd weten de NAVO-landen dat Oekraïne niet zal onderhandelen met Rusland zolang dat land nog troepen op Oekraïense bodem heeft.

Het sturen van zwaardere gevechtsvoertuigen kan voor Oekraïne van doorslaggevend belang zijn. En mogelijk bereiden de Bradleys en Marders de weg naar nog zwaarder materieel in de nabije toekomst. Maar tanks zijn op dit moment geen optie, in Washington, noch in Berlijn.

Rusland zou met een langdurige bezetting van delen van Oekraïne aansturen op een uitputtingsslag, in de hoop dat de westerse steun op den duur afbrokkelt

Dat het Pentagon vooralsnog de boot toch afhoudt voor de levering van Abrams-tanks gebeurt mede om technische redenen. De M1 Abrams is een gecompliceerde gevechtsmachine die gebruikers alleen al wat betreft het vele onderhoud voor grote logistieke problemen stelt. De Duitse Leopard-tank die al op veel plekken in Europa in gebruik is zou beter van pas komen in Oekraïne, maar Duitsland wil niet op eigen houtje zulk zwaar materieel naar Oekraïne sturen. Dit tot frustratie van andere Europese landen die beschikken over Leopard-tanks. Maar zij kunnen hun tanks niet naar Oekraïne sturen omdat Duitsland, het land dat de voertuigen produceert, daarvoor een exportvergunning moet leveren. Tot nu toe stuurden alleen Polen en Tsjechië tanks naar Oekraïne, maar daarbij ging het om oudere voertuigen van Sovjet-makelij.

Lees ook Oekraïne strijdt met steeds zwaardere westerse wapens

De Duitse vicebondskanselier Robert Habeck hield afgelopen weekeinde de deur op een kier. Hij sluit niet uit dat Duitsland in de toekomst wél overgaat tot de levering van de Leopard 2. „Wij kijken altijd hoe de situatie is, en we stemmen af met de andere landen”, zei hij in de Duitse media. Ook maandag liet een Duitse regeringswoordvoerder nog weten dat vooralsnog van levering van Leopards geen sprake zou zijn, om een Duitse ‘Alleingang’ te voorkomen.

De Britse zender Sky News meldde maandag echter dat de regering in Londen zou overwegen tien oude Challenger 2-tanks te sturen. Die stap zou andere bondgenoten ertoe kunnen bewegen hun weigering ook te heroverwegen.

Wat dat betreft gaf de plotselinge Duitse toestemming voor het sturen van de veertig Marder-gevechtsvoertuigen vorige week een inkijkje in de Duitse overwegingen. Nadat de Franse president Macron had aangekondigd dat Frankrijk zijn ‘tank killers’ AMX-10RC gaat sturen, volgde bondskanselier Scholz – na zijn gesprek met Biden – binnen een dag.

(Correctie: in een eerder versie stond dat de Leopard 2-tank schiet met een kaliber van 1200 mm, dat moest 120 mm zijn en is intussen aangepast.)