Reacties op de excuses: van ‘goede speech’ tot ‘pijnlijk’

Dit blog is gesloten

Dit blog hield NRC bij naar aanleiding van de excuses die premier Mark Rutte op 19 december maakte namens de Nederlandse staat voor het slavernijverleden.

Ook op Sint Eustatius monument voor slavernijverleden

Een deel van het overheidsfonds van 200 miljoen euro, dat bedoeld is om het slavernijverleden te verwerken, wordt ingezet voor de bouw van een monument op Sint Eustatius. Dat heeft staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit, CDA) gezegd in een toespraak op het eiland. De eilandbewoners mogen zelf bepalen welke vorm het monument krijgt.

Dit besluit betekent „dat we de wens willen vervullen om een gedenkplaats op te richten voor de voorouders die zijn opgegraven - op een respectvolle en voor de nabestaanden passende manier”, zei Van Rij volgens persbureau ANP. Het eiland is geen onbekend terrein voor Van Rij: hij was van 2020 tot 2021 regeringscommissaris op Sint Eustatius. „Het verleden is niet weg uit uw verhalen en uit uw persoonlijke geschiedenis - voor degenen die er over kunnen en willen praten”, aldus de staatssecretaris.

Hoe de excuses die Mark Rutte niet wilde, er toch kwamen

Al voor de zomer wist het kabinet: we komen met excuses voor het slavernijverleden. Maar niet nu al. Een excuus werd in het najaar al voorbereid. Zeven weken voor de uitgesproken excuses werd gelekt wat de plannen waren. Maar het kabinet wilde al die tijd niet bevestigen dat de excuses er zouden komen, tot irritatie van betrokkenen.

Ook binnen het kabinet was er irritatie en bleven bewindslieden in het ongewis. De zeven kabinetsleden die op reis gingen om een toelichting te geven op Ruttes woorden, hadden geen idee wat er precies van hen werd verwacht, of wat er al voor hen was geregeld. Zaaltjes? Publiek? Journalisten? Een live-verbinding met Den Haag en de andere locaties? „Het is”, aldus een betrokkene net voor de speech van Rutte, „een ongecoördineerde bende.”

Lees hier de volledige reconstructie

Staatssecretaris Van Ooijen: Nederlanders moeten meer weten van slavernijverleden

Nederlanders zouden meer moeten weten van het slavernijverleden. Dat heeft staatssecretaris Maarten van Ooijen (Volksgezondheid, ChristenUnie) maandag gezegd op Sint Eustatius. Specifiek vertelde hij dat Nederlanders „veel te weinig” weten van het Caribisch deel van het koninkrijk. Van Ooijen zei namens het kabinet ook te hopen „dat we kunnen werken aan een toekomst die zich laat kenmerken door erkenning en begrip voor elkaars achtergronden”.

Van Ooijen vindt dat het in Nederland in de vakken aardrijkskunde, maatschappijleer en vooral geschiedenis te weinig gaat over de Caribische eilanden. „Toch beïnvloedt onze gedeelde geschiedenis nog altijd hoe we vandaag met elkaar omgaan”, zegt Van Ooijen. Nederlanders moeten de kennis volgens Van Ooijen naast op school ook opdoen bij herdenkingscentra, tentoonstellingen en in onderzoek „in alle mogelijke vormen”.

Zunder van reparatiecommissie Suriname: goede speech, maar aansprakelijkheid ontbrak

Armand Zunder, voorzitter van de Nationale Reparatie Commissie Suriname, heeft in de Surinaamse hoofdstad Paramaribo met gemengde gevoelens gereageerd op de door premier Mark Rutte namens de Nederlandse staat aangeboden excuses voor het slavernijverleden. Zunder sprak van „een hele goede speech” en „een stap vooruit”. „Maar we zijn er nog lang niet”, voegde hij daar direct aan toe.

De voorzitter van de reparatiecommissie vindt dat Rutte de excuses in Suriname had moeten aanbieden. Ook vindt Zunder dat koning Willem-Alexander naar Suriname zou moeten komen voor de excuses. Rutte zei tijdens zijn toespraak dat de koning op 1 juli volgend jaar aanwezig zal zijn bij Keti Koti, de herdenking van het afschaffen van de slavernij, in Amsterdam. „Wat volledig ontbrak in deze speech is de verantwoordelijkheid en vooral de aansprakelijkheid”, besloot Zunder tegen de verzamelde media.

Organisaties die excuses wilden tegenhouden noemen speech Rutte ‘pijnlijk’

De zes organisaties die een kort geding hadden aangespannen om de datum van de excuses voor het slavernijverleden te verplaatsen, noemen het pijnlijk dat premier Mark Rutte deze maandag alsnog zijn excuses heeft aangeboden. Hannah Belliot, vertegenwoordiger van de vijf organisaties, laat tegenover persbureau ANP weten het gevoel te hebben „dat deze excuses er doorheen zijn gedrukt”.

Belliot ervaart dat Rutte „de baas is en wil zijn” door voor nazaten van het slavernijverleden te bepalen wanneer de excuses worden aangeboden. „Dat is pijnlijk, koloniaal en achterhaald”, aldus Belliot.

De stichtingen die een kort geding hadden aangespannen zijn Wi Kon Na Wan, Mart Radio, Eer en Herstel, Afro-Caribische levensbeschouwing en stichting Keti Koti. Ze vinden de voorbereiding van het kabinet op de excuses onzorgvuldig en schadelijk voor nazaten van tot slaaf gemaakten. Ook vinden zij dat twee lopende onderzoeken naar het slavernijverleden eerst afgerond moeten worden voordat excuses kunnen plaatsvinden. De rechter wees hun bezwaren vorige week donderdag af tijdens een kort geding.

Nederland gaat bijdragen aan monument tot slaaf gemaakte op Aruba

Nederland gaat op Aruba bijdragen aan een monument ter ere van Virginia Dementricia, een in slavernij geboren vrouw die in de 19de eeuw op het eiland in opstand kwam tegen haar Nederlandse slavenhouder. Dat heeft staatssecretaris Eric van der Burg (VVD, Justitie en Veiligheid) maandag aangekondigd op Aruba, waarnaar hij namens het kabinet is afgereisd in het kader van de slavernijexcuses. Rutte noemde in zijn toespraak de namen van veel andere mensen die in opstand kwamen tegen de slavernij, zoals Tula, Jolicoeur, Baron en One-Tété-Lohkay.

Van der Burg zei volgens persbureau ANP dat Nederland het hoofd in schaamte buigt en „de hand uitsteekt naar degenen die tot op de dag van vandaag de gevolgen voelen”. Ook Rutte sprak herhaaldelijk over hoe het slavernijverleden nog altijd doorwerkt in heden. Van der Burg zegt dat de gesprekken met mensen op onder meer Aruba ertoe hebben geleid dat het kabinet tot het inzicht kwam „dat dit [excuses] juist en nodig is”.

Behalve aan een monument voor Dementricia zal Nederland bijdragen aan de herdruk van een boek van Luc Alofs over de slavernijgeschiedenis op Aruba. Ook wordt geholpen met het digitaliseren van de archieven op het eiland. „Mensen op Aruba moeten makkelijker en beter inzicht kunnen krijgen in hun eigen verleden, hun eigen familiegeschiedenis”, aldus Van der Burg.

Premier Sint Maarten: excuses moeten inhoud hebben

Premier Silveria Jacobs van Sint Maarten vindt dat er pas sprake kan zijn van excuses met inhoud nadat er diepgravend onderzoek is gedaan naar wie tijdens de koloniale periode precies zijn getroffen en wie daarvoor verantwoordelijk zijn. Dat heeft zij maandag laten weten, schrijft persbureau ANP. Jacobs maakte eerder al duidelijk eventuele excuses van minister Ernst Kuipers (Volksgezondheid, D66), die op Sint Maarten is, niet te accepteren. De minister maakte daarom geen excuses tijdens zijn speech.

Jacobs vindt dat bewoners van gebieden die vroeger tot de Nederlandse koloniën behoorden „een leidende rol” moeten hebben in het door haar gewenste onderzoek. Dat geldt wat haar betreft ook voor de discussie over het slavernijverleden. Jacobs vindt daarnaast dat Nederland ook excuses moet aanbieden aan het Afrikaanse continent, omdat Nederland daar „onnoemelijk veel leed” heeft aangericht.

Kuipers herhaalde in zijn toespraak een deel van Ruttes speech en voegde daaraan toe hoezeer Nederland zich schaamt voor het koloniale verleden.

Rutte: moord George Floyd veranderde mijn denken over slavernijverleden

De dood van de ongewapende zwarte Amerikaanse George Floyd als gevolg van politiegeweld in 2020 heeft premier Mark Rutte van mening doen veranderen over het slavernijverleden. Aanvankelijk dacht hij dat de misstanden te lang geleden waren om nu als Nederlandse staat nog excuses voor te maken, maar door het omkomen van Floyd ging er iets schuiven. „Het heeft ook mijn denken over Zwarte Piet veranderd”, zei de minister-president na zijn toespraak tegen journalisten.

Na de dood van Floyd volgden meerdere gesprekken waardoor Rutte van standpunt wisselde. Ook zijn bezoek aan Suriname speelde een rol hierin. „Wauw, dit is een discussie waar veel meer lagen in zitten dan ik tot nu toe dacht”, dacht hij naar eigen zeggen toen. Hij herhaalde dat slavernij een „misdaad tegen de menselijkheid” is en dat de wandaden uit dat verleden nog steeds in het heden doorwerken. De premier wil de komende tijd het gesprek over het slavernijverleden verder aan te gaan.

Staatssecretaris Van Huffelen kondigt formeel eerherstel aan voor verzetsstrijder Tula

Staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66, Koninkrijksrelaties) heeft maandag op Curaçao een formeel eerherstel aangekondigd voor verzetsstrijder Tula. De leider van een slavenopstand in 1795 werd in datzelfde jaar geëxecuteerd door het koloniale, Nederlandse gezag. Volgens de staatssecretaris zal de invulling van het eerherstel in overleg met Curaçao worden vormgegeven.

Van Huffelen sprak maandag namens het kabinet op Curaçao over het slavernijverleden. De staatssecretaris laat ook weten een onafhankelijk comité op te richten „dat een waardige herdenking van het slavernijverleden organiseert”.

Van Huffelen spreekt op Twitter, net als veel andere politici, met de excuses van het kabinet van een „eerste stap”. Ze roept daarnaast op om „samen de volgende stappen” te zetten. „Op basis van wederzijdse waardering en respect.”

Lees ook dit artikel uit 2020 ‘Nederland, erken fouten rond Tula’

Afriyie: historische dag, maar nog veel werk te doen

Jeffrey Afriyie, bekend van actiegroep Kick Out Zwarte Piet en stichting Nederland Wordt Beter, zegt dat Rutte „de juiste woorden” heeft gebruikt tijdens zijn persconferentie waarin hij excuses heeft gemaakt voor het slavernijverleden. Dat meldt persbureau ANP. Afriyie spreekt van een historische dag, maar zegt ook dat de overheid nog werk te doen heeft: „Ze hebben het makkelijkste op zich genomen, maar nu moeten ze ook verder gaan.”

Minister Van Gennip op Bonaire: te lang geen oog voor ‘onbeschrijflijk leed’

Minister Karien van Gennip (CDA, Sociale Zaken) heef tijdens een toespraak in Bonaire weten dat Nederland te lang geen oog heeft gehad voor het „onbeschrijfelijke leed dat slavernij en slavenhandel veroorzaakt hebben”. Zij is op Bonaire om namens het kabinet excuses aan te bieden voor het Nederlandse slavernijverleden. Van Gennip spreekt ook over „schaamtevolle bladzijden in onze vaderlandse geschiedenis”, waarvan de consequenties doorwerken „tot de dag van vandaag”.

Nationaal Coördinator tegen Discriminatie ‘geëmotioneerd’ door ‘eerlijke’ speech Rutte

Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme Rabin Baldewsingh zegt geëmotioneerd te zijn door de „eerlijke en oprechte” toespraak waarin premier Mark Rutte namens de Nederlandse staat excuses heeft aangeboden voor het slavernijverleden. „Als jij als premier in deze tijd in Nederland met polarisatie durft te zeggen dat de slavernij een misdaad tegen de menselijkheid is geweest, dat we veel te lang weg hebben gekeken [...] dan vind ik dat een kippenvelmoment”, zei Baldewsingh, die van een „historisch” moment sprak.

„Dat dit geuit wordt, zorgt ervoor dat wij gezien worden, dat onze geschiedenis gezien wordt en dat de toekomst gezien wordt”, aldus Baldewsingh, die van Surinaamse komaf is. Ook zegt hij te verwachten dat Rutte’s uitspraken ertoe zullen leiden dat discriminatie en racisme serieuzer worden genomen. Baldewsingh zegt „hoge verwachtingen” te hebben en benieuwd te zijn naar hoe het gesprek over het slavernijverleden de komende tijd vorm zal krijgen. Hij hoopt dat 1 juli, waarop de afschaffing van de slavernij wordt herdacht, een officiële vrije dag zal worden.

Lees hier de tekst van de toespraak van premier Rutte

De volledige toespraak waarin premier Mark Rutte namens de Nederlandse staat excuses heeft aangeboden voor het slavernijverleden is inmiddels online terug te lezen. De tekst is hier te vinden.

MinPres Mark Rutte In mijn toespraak over het slavernijverleden heb ik net namens de regering excuses aangeboden voor het handelen van de Nederlandse Staat. Lees hier mijn volledige toespraak terug: https://t.co/aInbiq5bZr https://t.co/A6AcOT0UKJ 19 december 2022 @ 14:52

Volgen

De video van de toespraak is hier te bekijken:

Premier Aruba verwelkomt excuses slavernijverleden

Evelyn Wever-Croes, de premier van Aruba, heeft na afloop van de persconferentie door premier Rutte gezegd de excuses voor het slavernijverleden te aanvaarden. Dat schrijft persbureau ANP. Wever-Croes noemde de excuses een „keerpunt in de geschiedenis binnen het koninkrijk.”

Ze zei Nederland „erkentelijk” te zijn voor een eerste stap, maar vindt net als premier Rutte dat het verleden hiermee niet moet worden afgesloten. Ze herhaalde zijn woorden: „Vandaag mag geen punt zijn, maar een komma.”

Tweede Kamerleden reageren op excuses kabinet

Tweede Kamerleden hebben maandag gereageerd op de excuses van premier Mark Rutte voor het Nederlandse slavernijverleden. D66-fractievoorzitter Jan Paternotte spreekt van een „historisch moment”. Hij noemt de excuses daarnaast „pas het begin”. CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma spreekt van „een nieuw hoofdstuk” in de dialoog met nazaten van tot slaaf gemaakten.

Attje Kuiken, fractieleider van de PvdA, noemt de excuses van het kabinet „historisch”, en schrijft op Twitter dat er „geen punt, maar een komma” gezet moet worden. „Dit is een belangrijk startpunt voor erkenning en herstel.”

200 miljoen euro in subsidiepot voor verwerking slavernijverleden

Er komt een nieuw fonds van in totaal 200 miljoen euro voor de omgang met het trans-Atlantische slavernijverleden. Dat schrijft het kabinet in een Kamerbrief die na de speech van Rutte gepubliceerd werd. Het geld is bestemd voor een subsidieregeling voor maatschappelijke initiatieven en andere maatregelen op het terrein van „bewustwording, betrokkenheid en doorwerking”. Daaronder valt een tijdelijke regeling waarmee nazaten van tot slaaf gemaakten hun achternaam kosteloos kunnen laten veranderen en een meerjarig onderzoeksprogramma.

Rutte wil na excuses verder praten en vooruitkijken

„Excuses kunnen nooit een punt zijn, dat kan alleen maar een komma zijn, daarna moet het gesprek verder.” Dat zei premier Rutte in een interview met de NOS na afloop van de toespraak waarin hij namens de Nederlandse staat excuses aanbood voor het slavernijverleden. Hij zei dat we nu vooral „met elkaar en als samenleving” verder moeten.

Daarbij moet volgens Rutte erkend worden „dat racisme en discriminatie niet alleen voortkomen uit het slavernijverleden, maar dat het verleden er enorm in doorwerkt en dat het doorwerkt in huidige generaties”. Hij stelde dat wat je maatschappelijk kunt bereiken vooralsnog te veel wordt gedicteerd door waar je bent geboren.

Rutte: koning Willem-Alexander zal 1 juli aanwezig zijn bij Keti Koti

Koning Willem-Alexander zal op 1 juli 2023 in Amsterdam de herdenking bijwonen van het afschaffen van de slavernij. Dat zei premier Mark Rutte in zijn toespraak. Die dag is het 150 jaar geleden dat de slavernij in de praktijk werd afgeschaft, tien jaar eerder was daar formeel een einde aan gemaakt.

„We kijken verder, over 2023 heen. Een onafhankelijk en breed samengesteld comité buigt zich over de beste manier om ook in de toekomst gezamenlijk te herdenken”, aldus Rutte. „Er komt een fonds voor initiatieven in het hele Koninkrijk en Suriname, waarin de doorwerking van het slavernijverleden de aandacht heeft.” De minister-president sprak van een helingsproces dat nu moet beginnen. Hij sprak ook over zwarte bladzijden in de Nederlandse geschiedenis die hem met schaamte en afschuw vervullen. „Die pagina’s wissen we met excuses niet uit en dat is ook niet de bedoeling. We kunnen het verleden niet veranderen, alleen onder ogen zien.”

Rutte: we zetten geen punt, maar een komma

Premier Rutte zei na het maken van de excuses dat met de verontschuldigingen het verleden niet wordt afgesloten. „We doen dit niet om schoon schip te maken, niet om het verleden af te sluiten en achter ons te laten”, zo zei de minister-president. „We delen niet alleen het verleden, maar ook de toekomst. Dus zetten we vandaag een komma, geen punt.”

Rutte zei verder dat het gesprek over het slavernijverleden zo breed mogelijk moet worden gevoerd. „Niet alleen in Nederland, maar juist ook op de plekken waar het gebeurde. Daarom klinken de excuses die ik net uitsprak vandaag door op zeven andere plekken in de wereld, daar waar de pijn en de gevolgen van het slavernijverleden tot de dag van vandaag het meest worden gevoeld en zichtbaar zijn.” Rutte noemde daarbij Suriname, Curaçao, Sint Maarten, Aruba, Bonaire, Saba en Sint Eustatius.

Rutte biedt namens Nederlandse staat excuses aan voor slavernij

Premier Mark Rutte heeft namens de Nederlandse staat excuses aangeboden voor de rol die Nederland heeft gespeeld in de slavernij. In een toespraak in het Nationaal Archief sprak de minister-president maandagmiddag in meerdere talen verontschuldigingen uit. Hij richtte zich „tot alle tot slaaf gemaakten wereldwijd die hebben geleden, hun dochters en zonen en al hun nazaten in het hier en nu”.

„Eeuwenlang hebben de Nederlandse staat en zijn vertegenwoordigers slavernij en mogelijk gemaakt, gestimuleerd, in standgehouden en ervan geprofiteerd”, zei Rutte. „Eeuwenlang zijn in naam van de Nederlandse staat mensen tot handelswaar gemaakt uitgebuit en mishandeld. Eeuwenlang is onder Nederlands staatsgezag de menselijke waardigheid met voeten getreden op de meest afschuwelijke manier en te weinig hebben opeenvolgende Nederlandse regeringen na 1863 gezien en erkend dat het slavernijverleden een negatieve doorwerking had en heeft”.

Rutte: elke poging zal altijd onvolkomen zijn, aanloop had beter gekund

Premier Rutte zegt dat het moeilijk is om nu namens de Nederlandse staat uitspraken te doen over het slavernijverleden. „Elke poging daartoe zal altijd onvolkomen zijn en nieuwe vragen en discussies oproepen, met alle emoties die daarbij horen, met alle beladenheid”, zei Rutte. „We weten dat er niet één goed moment is voor iedereen, niet de juiste woorden voor iedereen, niet een juiste plaats voor iedereen en ik erken dat de aanloop naar de dag beter had gekund.”

Rutte noemt persoonlijk veranderde mening over slavernij

Premier Mark Rutte zegt dat hij een verandering in zijn denken heeft doorgemaakt over hoe de Nederlandse staat moet omgaan met het slavernijverleden. „Lange tijd dacht ik dat het niet goed mogelijk was op een betekenisvolle manier verantwoordelijkheid te nemen voor iets dat zo lang geleden is en waar niemand van ons bij is geweest”, zei Rutte. „Lange tijd dacht ik dus eigenlijk: het slavernijverleden is geschiedenis die achter ons ligt.”

Rutte zegt dat hij het mis had. „Want eeuwen van onderdrukking en uitbuiting werken door in het hier en nu: in racistische stereotypen, in discriminerende patronen van uitsluiting, in sociale ongelijkheid.” Om dat te doorbreken, moet Nederland volgens Rutte het verleden open en eerlijk onder ogen zien.

Rutte refereert aan beschrijvingen Anton de Kom

In zijn toespraak verwijst premier Mark Rutte naar de Surinaamse schrijver Anton de Kom. „We hoeven alleen maar Anton de Koms Wij slaven van Suriname open te slaan om te lezen over de meest gruwelijke behandelingen en straffen”, zei de minister-president. „We lezen over marteling, geseling tot de dood erop volgde. Het lot van de ene persoon is nog verschrikkelijker dan van de andere. Op elke pagina onrecht en nog meer onrecht.”

Dat leed beperkte zich niet tot Suriname, aldus Rutte. „Zoals Anton de Kom het beschreef voor Suriname, zo gebeurde het ook elders. Onder hetzelfde Nederlandse overheidsgezag. We lezen het, we weten het en toch is het afschuwelijke lot van tot slaafgemaakte mensen nauwelijks te bevatten.”

Lees ook dit artikel: Anton de Kom heeft nu een gedenksteen in De Nieuwe Kerk

Premier Rutte veroordeelt slavernij als ‘misdaad tegen de menselijkheid’

Premier Mark Rutte is begonnen aan zijn toespraak in het Nationaal Archief. Hij heeft de slavernij veroordeeld als „misdaad tegen de menselijkheid”. „Wij, levend in het hier en nu, kunnen slavernij alleen in de allerduidelijkste bewoordingen erkennen en veroordelen als misdaad tegen de menselijkheid”, aldus Rutte. „Als een misdadig systeem dat wereldwijd onnoemelijk veel mensen onnoemelijk veel en groot leed heeft gebracht. En dat doorwerkt in de levens van mensen hier en nu.”

Rutte zei verder dat Nederland „ons aandeel in dat verleden onder ogen moet zien”. Hij noemde voorbeelden van vreselijke dingen die slaven in het verleden zijn aangedaan en zei dat niet eens bekend is hoeveel mensen hieronder te lijden hebben gehad.

Ruttes toespraak over slavernij-excuses staat onder hoogspanning

Nog altijd is „in nevelen gehuld” – dixit de premier zelf – wat Mark Rutte deze maandag om 15.00 uur precies gaat doen in het Nationaal Archief. Hij zal, verwacht vrijwel iedereen in Den Haag, namens de regering excuses aanbieden voor het Nederlandse slavernijverleden.

Lees hier de analyse: Ruttes toespraak over slavernij-excuses staat onder hoogspanning

Welkom in dit blog

In dit liveblog doet NRC verslag van de toespraak die premier Mark Rutte (VVD) straks om 15:00 uur houdt in het Nationaal Archief in Den Haag. Naar verwachting biedt hij daarin excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden. Zeven ministers en staatssecretarissen zijn afgereisd naar Suriname en de zes eilanden van het Caribisch deel van het Koninkrijk. Aldaar kijken ze naar de speech met genodigden en andere belangstellenden en gaan na afloop met hen in gesprek.

Hoewel het in de lijn der verwachting ligt dat het kabinet excuses gaat aanbieden, is het niet zeker of dat ook echt gaat gebeuren. Zelf heeft Rutte het al weken over een „betekenisvol moment”. In zijn persconferentie vrijdag hintte hij erop dat de toespraak er ook weleens heel anders uit zou kunnen zien. Mogelijk geeft hij vandaag het startschot voor een herdenkingsjaar waarin het einde van de slavernij wordt herdacht. De excuses zouden dan kunnen plaatsvinden op 1 juli 2023 (Keti Koti), als het precies 160 jaar geleden is dat de slavernij in het Nederlands Koninkrijk werd afgeschaft.

Sommige belangenorganisaties vinden dat sowieso een beter idee. Ze hebben sterke bedenkingen bij de datum van 19 december, die volgens hen onverwacht komt en lukraak is gekozen. Premier Silveria Jacobs van Sint Maarten zei dat ze eventuele excuses vrijdag niet accepteert. Geciteerd door het AD: „Laat ik duidelijk maken dat we excuses niet zullen accepteren voordat ons adviescomité heeft kunnen overleggen en we als land een discussie hebben gevoerd.” De Surinaamse president Chan Santokhi zei vorige week dat Ruttes toespraak wat hem betreft de aftrap is van een „holistisch proces” dat lange tijd in beslag zal nemen.