Legaal of illegaal, de vuurwerkhandel gaat los dit jaar

Cobra’s te koop – met genoeg kracht om een auto op te blazen, belooft een promotiefilmpje op Telegram. De Cobra 6 is op voorraad, met toch al de reputatie van een giga-knal, maar ook de Cobra 8 met, volgens kenners, de slagkracht van een handgranaat. Met de jaarwisseling in aantocht doen veel illegale vuurwerkdealers hun zaken het liefst via internet. Niet op Marktplaats, waar dat tot vorig jaar nog kon, maar via veiliger kanalen als Telegram, Protonmail of Wickr Me. Kanalen met de garantie op versleuteling van de berichten.

Op Telegram kost de Cobra 8, illegaal en dus strafbaar, 30 euro. De 6 inch shell is te koop voor 25 euro. Ook strafbaar, zowel handel als bezit. Zes maanden cel is de standaardstraf die het Openbaar Ministerie daarvoor eist. Alleen: de pakkans is minimaal. Digitaal zijn de handelaren nauwelijks te achterhalen. De eerste contacten lopen via versleutelde kanalen, daarna volgt een persoonlijk berichtje naar de handelaar, waarna afspraken worden gemaakt voor de verkoop: thuis, in de buurt van een station of elders.

Per post kan ook. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) trof de gevaarlijke Cobra’s ook in traditionele postpakketten aan. „Vuurwerk met de kracht van een handgranaat”, schrijft coördinator Reinder Auwema van het ILT-team vuurwerkinspectie in een blog over zijn werk. „Uiterst gevaarlijk” voor de mensen in zo’n distributiecentrum, maar ook voor de postbezorger. „Je moet er niet aan denken dat zo’n busje bij een aanrijding betrokken raakt en er brand uitbreekt.”

Ook voor deze handel geldt: de pakkans is klein. Voor de coronacrisis onderschepte de ILT honderden postpakketten met vuurwerk per jaar. Het is volgens Auwema een moeizame zoektocht, gezien de enorme drukte in distributiecentra.

De traditie is een tragedie geworden

Arjen Littooij directeur Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond

Twee jaar stilte

Naast het illegaal vuurwerk hebben bestuurders ook zorgen over het legale vuurwerk. Na twee jaar stilte tijdens de coronapandemie – er gold een tijdelijk vuurwerkverbod om de zorg niet nog verder te belasten – mag vuurwerk afsteken op 31 december weer. De animo is hoog, merkt de vuurwerkbranche. Maar hoeveel er op de zwarte markt wordt ingekocht of bij de legale verkooppunten, weet niemand. Wel dat de harde vuurwerk-hooligans zich twee jaar gedeisd moesten houden. „Die gaan nu los, we staan toe dat we onze eigen crisis organiseren”, voorspelt directeur Arjen Littooij van de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond.

„Twee jaarwisselingen lang was het relatief rustig. Het aantal vuurwerkmeldingen liep in Rotterdam terug van zevenhonderd naar driehonderd meldingen. Vorig jaar niet één patiënt met oogletsel in de ziekenhuizen.” Nu bereidt de veiligheidsregio zich voor met 550 man bij de brandweer en 25 ambulances permanent paraat.

Die „crisis” had voorkomen kunnen worden, vindt Littooij, als de Tweede Kamer had gekozen voor een vuurwerkverbod: ook voor het legale vuurwerk. Daar zag het in juni even naar uit. Er lag een initiatiefwet van GroenLinks en de Partij voor de Dieren voor een algeheel vuurwerkverbod. Die had de steun van alle collega-directeuren van Littooij, in de 25 veiligheidsregio’s in Nederland. En van de burgemeesters die daar de baas zijn. „Vuurwerk, ook legaal, is een katalysator geworden voor normloos gedrag”, liet voorzitter Hubert Bruls van het Veiligheidsberaad en burgemeester van Nijmegen voorafgaand aan het Kamerdebat weten.

Een nipte Kamermeerderheid besloot anders. „Een gemiste kans. De politiek had na twee jaarwisselingen zonder noemenswaardig vuurwerkgeweld het momentum moeten gebruiken”, zegt Littooij. „De politiek wil een traditie in stand houden die er al lang niet meer is. Die traditie is een tragedie geworden.”

Uit de legale vuurwerkhandel krijgt hij te horen dat het enthousiasme groot is. „De markt gaat nu los. En de kopers zijn gretig, ze mochten twee jaar lang bijna niets.”

Lees ook: ‘Vuurwerk klinkt onschuldig, maar wat nu wordt gebruikt zijn echte wapens’

Topjes van de ijsberg

Vorige maand rolde de politie een aanvoerlijn van illegaal vuurwerk vanuit Duitsland op. Daarbij werd 350.000 kilo verboden vuurwerk in beslag genomen, en ook chemicaliën om vuurwerk te maken zoals flitspoeder. Het zijn „topjes van de ijsberg”, aldus Littooij. Het geeft hooguit aan hoeveel er in die markt rondgaat. „Het is als in het drugscircuit. Af en toe maakt de politie een stevige klapper. Maar de prijzen op de illegale vuurwerkmarkt zijn er niet door gestegen. De markt van vraag en aanbod is nog precies hetzelfde, nauwelijks verstoord.”

Littooij zag het vuurwerkgeweld de afgelopen tien jaar verharden. „Explosiever, professioneler.” En met overal in het land incidenten. Op Oudejaarsdag 2021 in de gemeente Haaksbergen zelfs met dodelijke afloop. Een man experimenteerde op straat met een klaphamer: een lokale traditie, zei hij zelf vorige maand voor de rechter. Op internet kocht hij het metalen omhulsel, de hamer en een mengsel van zwavel en kaliumchloraat. Toen hij daar op Oudejaarsdag mee aan de slag ging, vlogen de stukken metaal door de lucht. Een 12-jarige jongen overleed, zijn 11-jarige vriendje raakte zwaargewond en is waarschijnlijk levenslang invalide. De man werd deze donderdag veroordeeld tot een taakstraf van 240 uur en drie maanden voorwaardelijke gevangenisstraf.

Verboden chemicaliën

Die hobbyist uit Haaksbergen is niet de enige knutselaar van zelfgemaakt vuurwerk. En ook niet de enige die de verboden chemicaliën heel simpel kon aanschaffen. Kaliumchloraat, zwavel, houtskool en aluminiumpoeder zijn belangrijke ingrediënten voor de zelfknutselaar. En hoewel kaliumchloraat en andere grondstoffen niet verkocht mogen worden zonder vergunning, zijn er genoeg mogelijkheden er toch aan te komen, zo bleek vorig jaar uit het onderzoek Evaluatie van de wet precursoren voor explosieven van Ateno Bureau voor Criminaliteitsanalyse. Wie springstof in elkaar wil knutselen, ondervindt weinig problemen bij de aanschaf van ingrediënten ervan: tuincentra, hobbywinkels, drogisten en internetwinkels hebben het in huis. Er is een meldplicht ‘verdachte’ transacties, maar daar wordt nauwelijks gebruik van gemaakt, blijkt uit het onderzoek.

Lees ook: De voor- en nadelen van een totaal vuurwerkverbod

Speciale teams van de politie deden voor de coronalockdowns nog aan mystery shopping bij detailhandelaren die ‘hoogrisico-chemicaliën’ verkopen. De shoppers hadden onder meer zwavelzuur, waterstofperoxide, aceton, glycenium, en nitromethaan op hun boodschappenlijstje staan. Zonder vergunning. Maar geen enkele winkelier sloeg alarm, in alle gevallen ging de verkoop gewoon door. Mystery shopping hield op toen de coronapandemie uitbrak en is daarna afgeblazen wegens personeelsgebrek. Ook het ILT handhaaft nauwelijks meer, werd in het onderzoek geconstateerd.

Twaalf gemeenten, waaronder Rotterdam, Amsterdam, Nijmegen, Haarlem en Apeldoorn, hebben komende jaarwisseling wel een vuurwerkverbod. Maar voor Littooij is het uitblijven van een landelijk vuurwerkverbod een gemiste kans: „We zijn het hele jaar door bezig met het verminderen van het aantal slachtoffers. Op alle fronten. En dat gooien we straks op één avond overboord. Wat is er mis met drie zoenen om middernacht en daarna een professionele vuurwerkshow?”