Gaat er ook nog iets goed bij de overheid?

Het kan u zijn ontgaan, maar we komen net met zijn allen uit de Maand van het Gezag. Televisie en media hadden het te druk met iets anders, maar die maand was uitgeroepen door de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Het adviesorgaan maakt zich grote zorgen over de tanende „gezagswaardigheid” van de overheid.

Uitstekende timing. De maand was nog niet voorbij of de berichten over een falende, liegende of incompetente overheid buitelden over elkaar. Het Openbaar Ministerie gaat onderzoeken of ambtenaren die getuigden over het Toeslagenschandaal meineed pleegden. Het kabinet draait zich elke dag verder vast in de sorry-molen van het slavernijverleden. Een verkennend rapport signaleert „institutioneel racisme” bij het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Gaat er ook nog iets goed bij de overheid? Als er iets institutioneel lijkt te worden in Nederland, is het wel argwaan en walging tegenover de staat. Hopelijk is Amerika niet weer ons voorland. Reagan maakte er nog een geintje van (de angstigste woorden die hij kende waren „hallo, ik ben van de overheid en ik kom u helpen”), maar na de toxische staatshaat van Trump is het lachen iedereen wel vergaan.

Kan het anders? In de nuttige brochure Gezag herwinnen, ter gelegenheid van de themamaand, onderzoekt de Raad het afbrokkelende overheidsgezag, van individualisering en secularisering tot de terugtredende overheid en het ‘neutrale’ marktdenken. In een complexere wereld is de overvraagde overheid dan al snel de kop van Jut. De Raad ziet vier tekorten: in macht (de overheid moet gezag meer waarmaken), cognitief (meer expertise werven), moreel (weer normatiever worden, vanuit waarden als rechtvaardigheid) en maatschappelijk (ondervertegenwoordigde groepen meer bij het beleid betrekken). Ga er maar aan staan.

Neem het rapport over Buitenlandse Zaken. Dat bevat schrikbarende voorbeelden van racistische botheid. Ja, je kunt je nog voorstellen dat een diplomaat die terugkomt van audiëntie bij een dictator zich even ongefilterd laat gaan (een beroepsrisico dat te ondervangen moet zijn met een geluidsdichte ruimte). Maar tegenover eigen medewerkers?

Toch roept die vrij smalle ‘verkenning’ ook de vraag op of dit departement, en wie weet meer, niet een heel ander institutioneel probleem heeft: een archaïsche haantjescultuur. Pak die ROB-brochure er even bij, zou ik zeggen.

Een democratische overheid is te kostbaar om die te laten vermalen tussen enerzijds een defensieve, bureaucratische bunkermentaliteit en anderzijds hoon en ondermijning. Als gereformeerde columnist denk ik aan Romeinen 13: de overheid draagt het zwaard niet voor niets. Dat is een bestuurlijke en maatschappelijke opdracht: gezag moet zich waarmaken. Anders dreigt teloorgang of implosie.