Hoe serieus waren de Eindhovense vrienden over aanslagen en het vermoorden van politici?

Marwan M. ligt op een handdoek in de bosjes zodat zijn trainingspak niet vies wordt. Hij richt zijn luchtbuks omhoog. „Marwan, mik naar beneden”, zegt een vriend. „Dan valt-ie sowieso.”

Pang. De colafles valt in het gras.

„Allahu akbar!”, schalt het door de Ardennen.

Het is de zomer van 2019 als de vrienden uit Eindhoven een weekendje naar de Franse Ardennen gaan. Ze hebben een vakantiehuisje gehuurd en filmen alles wat ze doen. Hoe ze door de bossen rennen met paintballwapens. Aangebrande kippenpootjes van de barbecue halen. Rondhangen bij de jacuzzi. In de keuken vult een jongen in een wit gewaad een pan met water. „Jij gaat dit niet leuk vinden, broer”, fluistert hij in de camera. Hij loopt naar de jacuzzi en gooit het water over de jongens heen. Ze gillen het uit. „Wajooo! Koud!”

In de extra beveiligde rechtbank op Schiphol kijken negen verdachten glimlachend naar de beelden. De vakantievideo geldt nu als bewijsmateriaal in hun eigen terrorismeproces. In september 2021 werden ze gearresteerd als een vermeende terroristische cel in Eindhoven. Maar na de bespreking van het bewijsmateriaal in de rechtszaal is het de vraag of ze dat ook echt waren. De vrienden spraken over aanslagen, maar hoe serieus meenden zij dat?

Het Openbaar Ministerie, dat dinsdag de strafeis uitspreekt, worstelt duidelijk met die vraag. De gerechtelijk deskundige ziet de mannen – sinds mei op vrije voeten – niet als extremisten, maar als een exponent van een jongerencultuur waarin geweld genormaliseerd zou zijn. Werden de Eindhovenaren ten onrechte aangezien voor terroristen?

Dan ga ik hem live op Facebook onthoofden

Tot hun aanhouding leken de negen vrienden het toonbeeld van integratie. Mannen tussen de 20 en 31 jaar, zonder strafblad, druk met studie en werk. Marwan M., data engineer, richtte een studentenvereniging op. Sawiz A. vluchtte uit Afghanistan voor de Taliban en is nu bijna afgestudeerd als architect. Anderen werken als consultant of voor chipfabrikant ASML. Verdachte Hassan A. is gepromoveerd natuurkundige.

Ze kennen elkaar uit de moskee en via familie. Als ze bij elkaar komen wordt er gegeten, gelachen, gebeden, Netflix gekeken. Vaak is dat in het appartement van Mohammed G. „Vanwege het mooie uitzicht en de jacuzzi op mijn balkon”, verklaarde hij. Voorafgaand aan zo’n avondje, wordt soms een vreemde vraag gesteld: of iemand de ‘usb-stick’ kan meenemen. Dan weten de vrienden genoeg.

Natuurdocumentaire

15 januari 2021 is zo’n avond. „We gaan iets leuks bekijken. Leuker dan Netflix...”, had Marwan M. vooraf aangekondigd in de groepsapp. Na een natuurdocumentaire over vissen, wordt de usb-stick gepakt. Het is om een film van terreurbeweging IS af te spelen. Samen bekijken ze hoe de jihadisten een slachting aanrichten.

De gruwelijke beelden hebben een aantrekkingskracht op de vrienden, die er regelmatig naar kijken. Hüseyin A. zegt tijdens de zitting dat hij dat deed voor de „shock”. Het zou slechts ter afleiding zijn van zijn saaie leventje met een negen-tot-vijf-baan. Ze stonden niet zozeer achter de daden van IS, zeggen de vrienden, ze keken er alleen graag naar. Hüseyin: „Zoals ik ook kijk naar video’s van drugskartels.”

Na het zien van de filmpjes fantaseren ze soms over de meest bizarre aanslagen. In appgroepen gaat het over vrachtwagens die „full speed” over mensen heenrijden. „Bro, vrachtwagen is niks, je moet tanks hebben.” Of gewoon, een mega-bom. Er wordt om gelachen. „Jullie klunzen zouden met vijf man sowieso iemands achterhoofd blazen”, grapt Redouan A.

Tijdens een andere filmavond – de actiefilm ‘2 Guns’ staat op – spreken de vrienden over een aanslag op Mark Rutte en Geert Wilders. „Bro man, met een AK pop je hem met zijn bewakers, je weet toch, bij een persconferentie. Je roept gewoon Allahu Akbar.” Een ander stelt voor om Wilders gewoon te ontvoeren. „En dan ga ik hem live op Facebook onthoofden.” Drie dagen na deze filmavond worden de mannen gearresteerd. Er worden geen wapens of plannen voor een aanslag gevonden.

Zeldzame conclusie

Wás zo’n plan er dan wel? Om dat te kunnen bewijzen, moet er op zijn minst sprake zijn van een extremistische ideologie bij de verdachten. Terrorisme-expert Najib Tuzani van onderzoeksbureau NTA krijgt van de rechter de opdracht om hun gedachtengoed te duiden. Na hen meerdere keren gesproken te hebben, komt hij tot een opmerkelijke conclusie: de Eindhovenaren zijn volgens hem geen extremisten. Een dergelijke conclusie wordt maar heel zelden getrokken in terrorismezaken.

De verdachten hebben zich volgens deskundige Tuzani enkel verdiept in IS, vanuit sensatiezucht of nieuwsgierigheid. Het gedrag van de verdachten past volgens Tuzani in een „online jongerencultuur” waarin het delen van „gruwelijke content” wordt gezien als normaal. Ook komt het volgens hem voor dat moslimjongeren zichzelf „neerzetten als radicaal”, zonder dit écht te zijn. Het zou een reactie zijn op het maatschappelijk debat, waarin uitingen van religie direct worden bestempeld als radicaal. De verdachten zouden hiermee spelen, stelt Tuzani, door hyperbolen en zelfspot te gebruiken.

Hoe kan het dat volwassen, gestudeerde mannen zo veel radicale taal uitslaan, zonder geradicaliseerd te zijn?

Deze houding is terug te zien in chatgesprekken. Zo appt Younes begin 2020 aan zijn vrienden: „Broeders, vorm een militaire groep.” Ze vragen terug: „Hoe staat het rekruteren er dan voor?” Er wordt in de chat om gelachen. Maar net zo gemakkelijk gaat het gesprek een dreigende kant op, als een vriend van Younes in de appgroep benoemt wie hun doelwitten moeten zijn. „Het eerste slachtoffer zou, met de wil van Allah, Marcouch zijn. En het volgende slachtoffer is Aboutaleb.” Ze doelen op de burgemeesters van Arnhem en Rotterdam.

Op weekenden dat ze samen weg gaan, is de grens tussen humor en extremisme net zo dun. Terwijl ze lachend met paintballwapens door de Ardennen rennen, richt een van de vrienden zich plots met een serieuze boodschap tot de camera. Op felle toon zegt hij in het Arabisch dat „de broeders in Monsul en Raqqa geduld moeten hebben”. „Takbir!!”, roepen ze met hun painballwapens in de lucht. „Allahu Akbar!” Het lijkt een kruising tussen een slechte sketch en een jihadvideo.

‘Ik snap het niet’

Zijn dit grappen of menen ze het? Uit de ondervraging van de NTA-deskundige in de rechtbank, blijkt dat het OM het niet vertrouwt. Hoe kan het dat volwassen, gestudeerde mannen zo veel radicale taal uitslaan, zonder geradicaliseerd te zijn? „Ik snáp het gewoon niet”, zegt de officier van justitie tegen Tuzani.

Zo hoort het OM in de gesprekken die werden afgeluisterd in de auto van Marwan toch echt sympathie doorklinken voor de gewapende strijd. Marwan laat er zijn vrienden luisteren naar islamitische gezangen over de jihad. In het Arabisch wordt gezongen over de „kracht” van het kalifaat, waar „de broeders” zich verzamelen en zoeken naar het „martelaarschap”. Marwan zingt de liedjes en preken ook graag mee. „Dood hem, slacht hem af”, prevelt hij in het Arabisch mee in zijn auto, als een ware IS-prediker. „Maar ik wist niet precies wat ik zei”, zegt hij tegen de rechter. Hij zou onvoldoende Arabisch spreken. „Het gaat mij meer om de toon, om het ritme.”

In gesprekken met vrienden gaat het ook over hun haat tegen ongelovigen. „De kuffar, de ongelovigen, ik heb er schijt aan”, zegt Younes in zo’n gesprek met Marwan. „Ze hebben niets bij te dragen, nul toegevoegde waarde.”

Deskundige Tuzani wijst er echter op dat IS binnen de groep ook wordt bekritiseerd. Als de groep écht een terreurcel zou zijn geweest, had dat niet meer gekund. Zo bekijken de vrienden in juni 2021 een film waarbij een IS-strijder iemands keel doorsnijdt. Sawiz A. zegt tijdens het kijken dat hij er niet meer tegen kan. „Die man zit gewoon te huilen. Kijk zijn gezicht”, zegt hij over een van de slachtoffers. „Dit is gewoon torture, broeder”, roept Sawiz. „Zij sporen sowieso niet.”

Garagebox

Door het huren van een garagebox als fitnessruimte in coronatijd, komen de vrienden vanaf 2021 verder in de belangstelling te staan van inlichtingendienst AIVD. Die volgde de groep al langer, maar er ontstaan zorgen over met welke intenties de mannen daar aan het trainen zijn. Al helemaal wanneer de AIVD tijdens het afluisteren hoort hoe Marwan zijn vrienden aanspoort om te komen trainen. Hij roept ze op om zich „voor te bereiden op de oorlog tegen de ongelovigen”. Een van de vrienden neemt hij mee naar een schietbaan in Bulgarije.

Zelf zegt Marwan dat zijn woorden over de oorlog tegen de ongelovigen niet zo letterlijk moeten worden genomen. „Ik heb dat gezegd om de jongens te triggeren. Als een soort motivatiespeech.”

Dinsdag wordt bekend of het OM deze uitleg gelooft, wanneer de strafeis bekend wordt gemaakt in de zaak die draait om de intenties achter radicale uitlatingen in de privésfeer.

Al werpen de afgeluisterde gesprekken de vraag op of de verdachten hun intenties zelf nog wel scherp hebben. Onderweg naar de moskee, om half elf ’s avonds, vraagt een van de vrienden opeens: „Ben ik radicaler geworden sinds ik met jullie omga? Of was ik dat al?”

„Wij hebben jou radicaal gemaakt”, antwoordt Marwan. Ze lachen.

Maar de jongen wil het toch weten. „Sinds wanneer ben ik nou radicaal?”

„Sinds je in aanraking bent gekomen met Marwan”, zegt een vriend. „Bro, je was ooit een brave burger toch?”

Weer schieten ze in de lach.