:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/12/data94523110-f3fbb6.jpg)
Voor minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (SPD) bestaat geen twijfel over het gevaar dat uitging van de 25 putschisten die woensdag werden opgepakt: „We hebben niet met onschuldige fantasten van doen, maar met verdachten van terrorisme”, aldus Faeser in Bild am Sonntag.
Zij maakte zondag bekend dat volgens inschattingen van de veiligheidsdiensten het aantal ‘Reichsbürger’ gestegen is naar 23.000. Daarvan zou 10 procent bereid zijn tot geweld. De ‘Reichsbürger’, onder wier vlag de verijdelde coup zou plaatsvinden, achten de Bondsrepubliek illegitiem en willen terug naar het Duitse Rijk dat in 1918 met de Eerste Wereldoorlog ten einde kwam.
Dat Faeser zich genoodzaakt ziet nog eens het gevaar van de beweging van de Reichsbürger te benadrukken, zegt veel over het debat in Duitsland in de dagen na de grootschalige operatie woensdag.
Tussen fantast en verdachte van terrorisme gaapt in de perceptie van velen een groot gat. Het gevaar dat de inzet van drieduizend agenten suggereert, valt moeilijk te rijmen met de achtergrond van de verdachten: één van de grootste antiterreuroperaties van het moderne Duitsland richtte zich tegen een pandjesbaas en zeventiger die zijn prinselijke titel en zijn (lokale) macht graag in ere hersteld zou zien in een land naar voorbeeld van het Duitse keizerrijk, en die voor de datum van de geplande coup te rade ging bij een astroloog met voorspellende gaven. Maar prins Heinrich XIII en zijn co-samenzweerders beschikten wel over wapens; naar verluidt zijn er op 50 van de 150 doorzochte locaties vuurwapens of munitie gevonden. Het leeuwendeel was legaal.
Die bewapende fantasten en hun mogelijke reikwijdte roepen verdeelde reacties op. Voorop in de discussie over praktische maatregelen staat een betere beveiliging van de Bondsdag, die de coupplegers planden te bestormen om parlementariërs en kabinetsleden in de boeien te slaan. Al in de afgelopen weken werd de Bondsdag vanwege de verhoogde dreiging beter beveiligd met betonblokken en extra controles bij binnenkomst. De coalitie is verdeeld over de mate waarin de Bondsdag verder moet worden afgeschermd.
Houding tegenover AfD
Die vraag hangt ook samen met de omgang met de rechts-populistische Alternative für Deutschland. Onder de verdachten die woensdag werden opgepakt, was een voormalig AfD-Bondsdaglid, Birgit Malsack-Winkemann. Zij had nog toegang tot de Bondsdag. FDP-parlementariër Konstantin Kuhle wil dat AfD’ers die geen zetel meer hebben, strenger worden gecontroleerd.
De AfD-fractie heeft nog niet gereageerd op de betrokkenheid van hun oud-collega; de voorzitters keurden de ondermijnende plannen in algemene bewoordingen af. Fractielid Petr Bystron bespotte het idee van een „coup door vijftig pensionado’s” en zag er een teken in dat het „gevaar van rechts” groter wordt gemaakt dan het is.
Björn Höcke, de extreem-rechtse fractievoorzitter in het Thüringse deelstaatparlement, waarschuwde zijn aanhang voor chatgroepen waarin wordt gezegd dat „verkiezingen en vreedzaam demonstreren voor grondrechten niets meer opleveren en nu op andere methodes moet worden overgegaan”. Uit zulke uitingen, schrijft Höcke in een e-mail, ook als ze uit vertwijfeling of voor de grap worden gedaan, zullen nu „al snel criminele of zelfs terroristische organisaties worden geconstrueerd”. Ondanks de „uiterst repressieve sfeer” voor „oppositionele” geluiden wenst Höcke zijn fans een vrolijke advent.
Voor sommige commentatoren is de gemêleerde samenstelling van de groep verdachten een beangstigend bewijs dat extreem gedachtegoed nu ook in het maatschappelijke midden wortel heeft geschoten. Onder de verdachten bevinden zich naast vastgoedprins Heinrich XIII Reus meerdere oud-militairen, een politiecommissaris, een arts, een piloot, een rechter en een tenor.
Extremisten bij leger en politie
Die verbazing over extremisme onder mensen met een academische titel lijkt wat naïef. Extremisten bij de politie en het leger, met toegang tot wapens, zijn al langer een probleem in Duitsland. Faeser wil laten onderzoeken of mensen in overheidsdienst – bij de politie, justitie of defensie – makkelijker uit hun ambt kunnen worden gezet als ze blijk geven van antidemocratisch gedachtegoed.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data94344246-b154ba.jpg)
De verdachte AfD-politica is rechter; na haar termijn in de Bondsdag probeerde justitie haar afgelopen oktober nog uit haar functie te ontheffen, zonder succes. Twee weken geleden werd in Saksen een voormalig AfD-parlementariër die als rechter wilde terugkeren, door een rechtbank in Leipzig ongeschikt verklaard. De betreffende politicus wordt door de veiligheidsdiensten als „extreem-rechts” beschouwd.
Het aantal Reichsbürger groeit sinds de coronapandemie. Ze hangen complottheorieën aan die stellen dat Duitsland sinds de Tweede Wereldoorlog is bezet door de geallieerden, of dat Duitsland een bv is in handen van een anoniem internationaal conglomeraat. Volgens de Reichsbürger is Duitsland geen legitieme en soevereine staat en gelden dus ook de wetten van de Bondsrepubliek niet. Hun paspoort vinden ze waardeloos; in sommige gevallen hebben ze het ingeleverd op het gemeentehuis.
Complottheorieën die wereldwijd in zwang raakten tijdens de pandemie, sluiten bij dat gedachtegoed aan. Zoals QAnon, waarin eveneens een ‘Deep State’ aan de macht is en de zichtbare regering maar een schijnregering is. Ook in Nederland is er een beweging van ‘autonome burgers’ die denken dat ze zich zonder paspoort niet meer aan de wet hoeven te houden.
Faeser, die de Reichsbürger eerder „verbonden in hun haat voor de democratie” noemde, wil nu in ieder geval zorgen dat dergelijke mensen geen wapens meer mogen dragen. Volgens Faeser zijn al 1.050 wapenvergunningen ingetrokken. De Duitse wapenwet moet verder worden aangescherpt om de Reichsbürger „consequent te ontwapenen”.
Correctie (12 december 2022): In een eerdere versie van dit artikel werd naar minister Nancy Faeser van Binnenlandse Zaken ten onrechte verwezen met ‘hij’. Dat is hierboven gecorrigeerd.