Een persoonlijk medicijn van immuuncellen pakt uitgezaaide huidkanker succesvol aan

Een behandeling met geactiveerde witte bloedcellen uit hun eigen tumor verbetert de vooruitzichten van mensen met uitgezaaid melanoom aanzienlijk. Bij bijna de helft van de patiënten met deze agressieve vorm van huidkanker verkleinen of verdwijnen de tumoren, bij nog eens 19 procent blijft de ziekte stabiel. Dat wijst Nederlands onderzoek uit dat donderdag verscheen in The New England Journal of Medicine. Komende week beslist het Zorginstituut of de behandeling zal worden vergoed.

Bij de helft van de patiënten met vergevorderd of uitgezaaid melanoom reageert de kanker niet op bestaande behandelingen. Wetenschappers van het Nederlands Kankerinstituut, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek, onderzochten met Deense collega’s een nieuwe aanpak: een behandeling met tumor-infiltrerende lymfocyten (TIL).

Voor die behandeling halen artsen witte bloedcellen, T-cellen, uit een uitzaaiing van een patiënt. Die immuuncellen kunnen afwijkende cellen opsporen en vernietigen, maar soms is hun aantal te klein, of werken kankercellen ze tegen. De T-cellen van de patiënt worden in het laboratorium geactiveerd en opgekweekt tot miljarden afweercellen. Dan krijgt de patiënt ze terug via een infuus en kunnen ze de tumor te lijf. De patiënt krijgt vooraf een korte chemokuur om plaats te maken voor de geactiveerde T-cellen.

Uitzonderlijk

In de studie, die acht jaar liep, kregen 84 patiënten met uitgezaaid melanoom de TIL-therapie, en 84 patiënten de gangbare behandeling met ipilinumab, een middel dat T-cellen helpt om kankercellen te vernietigen. Bij een deel van de patiënten werkte de behandeling uitzonderlijk goed: bij 20 procent van de patiënten in de TIL-groep waren de tumoren compleet verdwenen, bij 29 procent waren ze flink geslonken. Dat is aanzienlijk meer dan in de controlegroep, waar het respectievelijk 7 procent en 14 procent was.

Het persoonlijke medicijn werkte niet bij iedereen: bij 29 procent van de patiënten woekerde de kanker na de nieuwe behandeling toch door, in de controlegroep was dat 48 procent. De kans dat de ziekte voortschreed of dat de patiënt overleed was met de nieuwe behandeling gehalveerd in vergelijking met de controlebehandeling.

Wel hadden alle mensen die TIL kregen last van stevige bijwerkingen, de meeste door de chemokuur die ze voor de behandeling hadden gekregen. Die verdwenen vaak snel, zegt internist-oncoloog John Haanen, die de studie leidde. „Na ontslag uit het ziekenhuis, gemiddeld na 17 dagen, waren de meeste patiënten goeddeels hersteld.” Bij bestaande middelen kunnen juist later ernstige bijwerkingen optreden, zoals uitval van organen.

Combinatie van medicijnen

De therapie is ontwikkeld zonder inmenging van de farmaceutische industrie: de T-cellen worden opgewerkt in de laboratoria van het Antoni van Leeuwenhoek en bloedbank Sanquin. Voor de Deense deelnemers gebeurde dat in Denemarken. „Middelen maken in academische setting geeft een aanzienlijke besparing. Dit geeft de kans om deze therapie goedkoper aan te kunnen bieden.”

Sinds de start van de studie in 2014 is de behandeling van uitgezaaid melanoom alweer verbeterd. Patiënten krijgen nu soms een combinatie van medicijnen, naast ipilimumab ook nivolumab. Haanen: „Dat geeft betere resultaten dan ipilimumab alleen, maar ook ernstige bijwerkingen. Ook in vergelijking met die combinatie komt TIL beter uit de bus.”

Goedkoop is TIL-therapie niet. „In het ziekenhuis kunnen we het product maken voor 65.000 euro”, zegt Haanen. „Dat is veel minder dan de commerciële, genetisch aangepaste CAR-T cellen, die meer dan 300.000 euro kosten. En een behandeling met ipilimumab kost ook 80.000 euro.”

Lees ook: Eigen afweercellen van patiënt worden een medicijn tegen kanker

Het Zorginstituut beslist komende week of TIL-therapie tot het arsenaal standaardtherapieën wordt toegelaten. Haanen is optimistisch. „Het ziet ernaar uit dat het in de loop van volgend jaar vergoed zal worden.”