Staphorst blijft na al het tumult het liefst in de luwte

In zijn kinderjaren maakte Henk Koobs nooit een Sinterklaasintocht mee. Dat Sinterklaas zijn intrede in het gereformeerde Staphorst heeft gemaakt, komt volgens hem door inspanningen van de middenstand, die commerciële motieven heeft. De 58-jarige voorzitter van de Historische Vereniging Staphorst vertelt over „een gesprek” in de gemeenteraad in 1964, zijn geboortejaar. Terwijl ondernemers hun voorstel uit de doeken deden, liepen de gemoederen bij de raadsleden hoog op. Het voorstel zou „spotten met de heilige beginselen van de reformatie”, brieste een toenmalig SGP-raadslid.

Op de grootste basisschool in het dorp, de Christelijk Nationale School, besteden ze – in tegenstelling tot reformatorische scholen – wel aandacht aan het Sinterklaasfeest. Dan komt de Sint met zijn roetveegpieten op bezoek. De overgang van Zwarte Piet naar roetveegpiet is volgens directeur Dirk Dreschler (39) „zonder discussie” gegaan. In de bijna twee jaar dat hij er directeur is, heeft hij nooit klachten gehoord van leerlingen, hun ouders en leerkrachten. „We hebben ook niet moedwillig aan dingen willen vasthouden.”

Doodsangsten

Deze woensdag staat marktkoopman Bert (64) op het marktplein in Staphorst zijn waar te verkopen, maar hij knoopt net zo makkelijk een praatje aan met langslopende dorpelingen. Het gaat ook over wat zich vier dagen eerder aan de rand van het dorp heeft voltrokken. „In het Westen vieren jullie Suikerfeest, in het Zuiden hebben ze Carnaval en hier, hier doen we het op onze manier.” Hij is de bemoeienis met de kleur van Zwarte Piet he-le-maal zat.

Demonstranten van actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) en waarnemers van mensenrechtenorganisatie Amnesty kwamen zaterdag bij een snelwegafrit in een hinderlaag terecht van veelal zwart geschminkte mannen die zich vervolgens hebben gestort op het vernielen en bekogelen van auto’s met eieren, verf, brandstof en vuurwerk. De sfeer werd zo grimmig dat sommige demonstranten doodsangsten hebben uitgestaan.

Jan Huls (72), geboren en getogen in Staphorst, staat bij het kraampje van Bert. „Ik ben er bewust niet naartoe gegaan. Ik wist dat het uit de hand zou lopen.” Bert: „Zelfs in de Tweede Kamer wordt hierover gesproken. Waar gaat het in hemelsnaam over? Hier is Zwarte Piet een traditie.”

Actiegroep KOZP was onder politiebegeleiding op weg naar het marktplein in Staphorst, waar die middag de intocht van Sinterklaas met zwarte pieten plaats zou vinden. Op het plein was ook een vak afgebakend, waarin de demonstranten hun protest tegen Zwarte Piet als racistische karikatuur kenbaar konden maken. Zover kwam het niet. De burgemeester besloot de KOZP-demonstratie te verbieden uit angst dat het tumult bij de afrit zich naar het plein zou verplaatsen, waar veel kinderen waren.

Staphorsters vinden traditie en cultuur erg belangrijk

Jan ten Kate burgemeester Staphorst

Tot dusver is er geen enkele relschopper gearresteerd, al was de politie in groten getale aanwezig. De politie maakte woensdag bekend dat het niet mogelijk was om relschoppers ter plaatse op te pakken, zo schrijft de Volkskrant, omdat politiebusjes zouden zijn gehinderd door tractoren en kraaienpoten. Het opsporingsonderzoek naar daders van strafbare feiten zou sinds zaterdag in volle gang zijn. De Inspectie Justitie en Veiligheid gaat het optreden van de politie onderzoeken, zo werd donderdag bekend.

Uit alle gesprekken die NRC met dorpelingen uit (de omgeving van) Staphorst voert, klinkt eensluidend dat wat zich bij de afrit heeft afgespeeld veel te ver is gegaan. Toch springt niemand in de bres voor de belaagde demonstranten.

„Vroeger hoorde je niemand klagen over het Sinterklaasfeest”, zegt Albert, een marktbezoeker die met zijn vrouw ook bij het kraampje van Bert is komen snuffelen. Het koppel beklaagt zich over de komst van „steeds meer buitenlanders”, wat volgens hen een verklaring is voor het aanhoudende maatschappelijke protest tegen Zwarte Piet. Zelf vieren ze geen Sinterklaas. „We hebben geen kleinkinderen.”

Enige etalage

Op de markt en in de naastgelegen winkelstraat is geen zwarte piet te bekennen. Slechts één etalage, die van de Read Shop, is in Sinterklaasstijl gedecoreerd. De pakjes zijn ingepakt met papier waarop roetveegpieten staan afgebeeld. „Dat was puur toeval, zo is het pakpapier binnengekomen met de post”, legt een verkoopster van de boekenwinkel uit. Ze krijgt geen klachten van klanten.

„We zijn blij dat de kinderen niets hebben meegekregen”, zegt een vrouw, die samen met haar dochter en kleindochters in een dubbele kinderwagen richting het marktplein loopt. De vrouwen waren zaterdag aanwezig bij de intocht, maar willen liever niet met hun naam in de krant. Terwijl de meisjes in de kinderwagen steeds onrustiger worden, zeggen de vrouwen „de ophef” rond Zwarte Piet lastig en onnodig te vinden. „Ze halen veel te veel dingen erbij. De slavernij is van zó ver terug…” Of ze zelf Zwarte Piet thuis laten komen? „Nee, met Sinterklaas doen we alleen aan cadeautjes.”

De oudere zus van de meisjes in de kinderwagen zit op de CNS, die dus Sinterklaas met roetveegpieten viert. Daar is na het weekend niet „actief” aandacht besteed aan het geweld bij de afrit. Het is een ver-van-ons-bed-show, zegt directeur Dreschler. „Tuurlijk zullen kinderen daar iets over gezegd hebben, en daar is ook ruimte voor, maar wij hebben deze specifieke situatie niet actief een podium gegeven. Onze focus ligt vooral op het onderwijs.”

Hoe komt het dat antiracismedemonstranten zoveel weerstand oproepen in Staphorst, terwijl daar traditioneel gezien niet zo veel waarde wordt gehecht aan het Sinterklaasfeest?

„Voor de gemeenschap is deze situatie heel dubbel”, zegt burgemeester Jan ten Kate in zijn werkkamer op het gemeentehuis. De partijloze burgemeester wordt bijgestaan door een interim-woordvoerder, na het weekend met spoed ingevlogen om de berg aan persverzoeken te trotseren. „Voor het grootste deel keuren mensen wat bij de afrit is gebeurd af”, aldus Ten Kate. „Men vindt het ook vervelend dat ze er weer slecht op staan.”

Hij doelt op de negatieve beeldvorming rond het gereformeerde dorp in Overijssel, waarvan wel wordt gedacht dat de mensen er nog in de vorige eeuw leven. De beeldvorming werd er niet beter op tijdens de coronacrisis, toen kerkdiensten met honderden mensen doorgang vonden terwijl de rest van het land in een lockdown verkeerde.

Hij wil „echt niet bagatelliseren” en geenszins het idee overbrengen dat hij het geweld „verdedigt”, omdat dat „geen recht zou doen aan KOZP en Amnesty”. Maar Staphorsters zijn volgens hem mensen die „tradities en cultuur erg belangrijk vinden”. En als „dat dreigt te verdwijnen, ontstaat er een bepaald gevoel”.

Hem was als burgemeester er alles aan gelegen „het feest en de demonstratie” naast elkaar te laten bestaan. Een onafhankelijk onderzoek moet onder meer antwoord geven op de vraag of het terecht was dat de demonstratie werd afgelast.

Het is dus de ondernemersvereniging die de intocht sinds de jaren negentig steevast organiseert, en daar heeft „de gemeente het mee te doen”, zegt Henk Koobs van de historische vereniging. En die demonstranten mogen van hem heus wel naar Staphorst komen, maar niet op de dag van de intocht of tijdens pakjesavond.

Hoewel ook Koobs het geweld bij de snelwegafrit afkeurt, snapt hij het gebruik ervan wel degelijk. „Westerlingen” moeten „ons” niet komen vertellen „wat we moeten doen”. Hij snapt de frustratie van de Staphorsters wel. Alleen al de naam van de actiegroep wekt volgens hem een negatieve reactie op: „Kick Out Zwarte Piet, wat een agressieve naam.”

Wie naar foto’s van de Sinterklaasintocht van zaterdag kijkt, ziet ook pieten met stippen op hun gezicht: Stipwerkpieten. Die zijn sinds twee jaar in Staphorst geïntroduceerd, vertelt burgemeester Ten Kate. Het stipwerk is van de traditionele Staphorster klederdracht. Hij moet een lach onderdrukken als hij zegt dat het stipwerk „een zwarte achtergrond” heeft. Dat de stippen nu terugkomen in de schmink en kleding van de pieten, noemt hij een voorbeeld van hoe „traditie en innovatie” in het dorp samengaan.