Theater Rotterdam onderzoekt in een voorstelling: maakt kunstmatige intelligentie kunst?

De zondagavond in Theater Rotterdam begint en eindigt met het opkomende muziekgenre amapiano. Het is druk in de foyer. Uit de vingers van DJ Cijntje, een lokale grootheid, glijdt ritmische Afrikaanse muziek met een zware bas. Het publiek wacht op de negende editie van TR Citizens, een programma waarin het levensverhaal van een willekeurige Rotterdammer verbeeld wordt door kunstenaars. Dit keer hebben programmamakers Sheree Lenting, Hanina Ajarai en Chelsea Pachito de Rotterdammer Çagri (36) „van de Nieuwe Binnenweg geplukt”.

Çagri is een Turks-Nederlandse psychiater uit Schiedam. Een boomlange kerel met een zachte uitstraling. Als hobby heeft hij samen met vrienden een kunstmatig intelligentieprogramma gemaakt, Foga genaamd. Dit verwerkt en genereert de data die Çagri en zijn vrienden invoeren tot kunstwerken. Althans, dat is de vraag, en tevens de vraag die vandaag centraal staat. Kan kunstmatige intelligentie (KI) kunst maken?

Het resultaat van die vraagstelling en het levensverhaal van psychiater Çagri is een kunstig mozaïek van invalshoeken met hetzelfde thema. De voorstelling in de Kleine Zaal begint met een essayistische monoloog van Rotterdammer Izzy Wu Ramos, met videobeelden van Rotterdam. De opdracht die zij van TR had meegekregen: verbeeld de toekomst van de stad met de invloed van kunstmatige intelligentie in het achterhoofd. Het resultaat is niet per se een antwoord op die vraag – haar essay gaat vooral over hoe bepaalde gemeenschappen de stad worden uitgeduwd door ‘het grote geld’ en over Izzy’s angstige verwachting dat in de toekomst waarschijnlijk geen plek meer is voor hen.

Lees ook dit stuk over hoe kinderen in Rotterdam over hun identiteit leren door geschiedenis

Absurdistische plaatjes

Na Izzy’s monoloog zien we beelden van Foga op het scherm geprojecteerd en gaan Cagri en Izzy met elkaar in gesprek, alvorens we een app (StarryAI) te zien krijgen die op basis van trefwoorden kunstwerken maakt. In de kern dezelfde dynamiek als Foga dus. Het levert grappige momenten op, zoals een kunstwerk met de trefwoorden ‘Amsterdam’ en ‘vuilnis’. Na het ‘maken’ van een paar absurdistische plaatjes, luisteren we naar een voordracht van dichter Babeth Fonchie Fotchind. Zij leest drie gedichten voor uit haar nieuwe bundel Plooi die afgelopen zomer uitkwam bij uitgeverij De Geus. Het mooiste gedicht gaat over de bestelbaarheid van de wereld, over de dynamiek van ‘alles is binnen een dag thuisbezorgd door één druk op de knop’. Babeth wil een liefdevolle moeder – wel vrijdag in huis graag.

Daarna worden we gesommeerd naar de foyer te gaan. Daar vindt een panelgesprek plaats tussen Çagri, Izzy en een nieuwe gast – Cynthia Lee, hoogleraar informatica aan de TU Delft en klassiek pianist. Wat is KI? Hoe vaak gebruiken we KI? Is KI wel objectief? Kan een KI-programma doorgaan voor kunstenaar? Wat is kunst eigenlijk? Het zijn oneindig interessante vragen die helaas in een eindig, kort programma gesteld worden: voor we het weten worden we weer naar de zaal teruggestuurd. Het laatste onderdeel van TR Citizens is een dansvoorstelling van jonge dansers die bewegen op muziek van DJ Cijntje, zonder dat de dansers van tevoren weten welke muziek dat is. De choreografie is van Dalton Jansen, winnaar van de recentste editie van de Jonge Zwaan, een van de meest prestigieuze (jeugd)dansprijzen van ons land. De avond wordt afgesloten met een drankje en een snack.

Het is al met al een avond waar talentvolle kunstenaars hun werk tentoonspreiden. De zaal is slechts half gevuld, waarschijnlijk een overblijfsel van de coronacrisis waar de hele sector last van heeft. De avond voelt soms wat willekeurig aan – het is lastig Cagri’s levensverhaal in de verschillende kunstvormen te herkennen. Sterker, eigenlijk weet je aan het eind van de avond niet goed wie Çagri nu echt is. Als kapstok voor een thema-avond over technologie en kunstmatige intelligentie werkt het overigens wel.

Inclusie

Iets anders wat opvalt: bij Theater Rotterdam maken ze een grote slag wat betreft diversiteit, inclusie en meerstemmigheid. Sinds de aanstelling van artistiek directeur Alida Dors wordt bij TR liever niet meer gespróken over diversiteit. Volgens Dors is dat gesprek al te vaak gevoerd – er moet nu gehandeld worden. Zoals Dors in haar onlangs uitgevoerde Staat van het Theater uitspreekt: „Ik omarm meerstemmigheid, zonder de complexiteit ervan te ontkennen. Sommigen van ons, die op posities zitten waar zij zelden worden bevraagd, verwarren het diepe ongemak dat bij meerstemmigheid hoort met onveiligheid […], maar we zullen moeten wennen aan dat ongemak aan tafel.”

TR Citizens past in deze ontwikkeling. De achtergrond van de kunstenaars is divers, zonder dat daar de nadruk op ligt. Zonder dat er zelfgenoegzaam over wordt gedaan. Nee, dat TR Citizens wordt gemaakt door mensen van verschillende etnische achtergronden is een gegeven, geen prestatie. En dat dit programma Rotterdam en zijn multicultuur viert, is dat ook: een zegen voor de stad. Theater wordt zo steeds toegankelijker, en wat meer voor iedereen.