VVD’ers kijken met spanning uit naar congres: ‘Het moet geen schreeuwwedstrijd worden’

VVD’er Tim Versnel, wethouder in Rotterdam, was er niet bij toen in juni opstand uitbrak onder VVD’ers op het partijcongres in Halfweg: een meerderheid stemde tegen de stikstofplannen van de ‘eigen’ minister Christianne van der Wal. „Dat zal me”, zegt hij, „niet nog eens overkomen.” Voor het congres in de Van Nelle Fabriek in Rotterdam, zaterdag, heeft hij alvast een ‘arrangement’ besteld: eten, drinken en bitterballen voor 24,95 euro. „Ik trek mijn sloffen aan en blijf de hele dag.”

Nog iemand die er in het voorjaar niet bij was en nu wel: Claire Martens, fractievoorzitter van de VVD in Amsterdam. In de week van het congres waar het ene na het andere boze VVD-lid de toon bepaalde en de partijtop verbijsterd toekeek, werd haar dochtertje geboren. Mark Thiessen, oud-campagnestrateeg van Mark Rutte, is er ook. Over de VVD-congressen dacht hij heel lang: het zal wel. Maar de bijeenkomst in Halfweg, zegt hij, heeft „diepe wonden geslagen in de partij”.

Je zou kunnen denken: als over stikstof al een crisissfeer ontstaat in de partij, wat kan er dan gebeuren als het gaat over asiel en migratie, zoals nu? Als VVD’ers zich ergens druk over maken, is dat het wel.

In Rotterdam zal gestemd worden over moties die de partijtop oproepen om niet akkoord te gaan met de asielwet van staatssecretaris (en VVD’er) Eric van der Burg. Door die wet kunnen gemeenten worden verplicht om vluchtelingen op te nemen: in provincies en gemeenten zijn VVD’ers daar al maanden ongerust over. Onder druk van die partijgenoten verzetten de Tweede Kamerleden zich tot vorige week dinsdag fel tegen de wet. Het leidde bijna tot een crisis in Rutte IV.

‘De emmer is vol’

In De Telegraaf van afgelopen maandag zei iemand van de groep rechts-conservatieve VVD’ers die zich ‘Klassiek Liberaal’ noemen, dat het kabinet er beter mee kan ophouden. De emmer zat vol, de partij van Rutte had volgens deze VVD’er al lang genoeg meegebogen met de ChristenUnie en D66. Bij andere VVD’ers leidde juist dit verhaal, met als kop ‘Dan valt de regering maar’, tot ongerustheid. Werd dat de eis op het congres in Rotterdam?

In appgroepen, één met de naam ‘de nieuwe VVD’, riepen een paar honderd leden elkaar al een tijdje op om naar het congres te gaan, en niet opnieuw te laten gebeuren dat een luidruchtig groepje uit één ‘flank’ de aandacht naar zich toe trekt. Na het Telegraaf-stuk kreeg ‘de nieuwe VVD’ er flink wat leden bij, en steeg het aantal aanmeldingen voor het congres.

In juni waren er in Halfweg zo’n achthonderd leden en vooral de tegenstanders van het stikstofbeleid van Van der Wal wisten dat je toen ook online kon stemmen over de moties.

Dat kan deze keer niet. Er hebben zich al meer dan 1.400 leden aangemeld. Voor het eerst moesten ze van tevoren betalen voor eten en drinken, of alleen drinken (19,95 euro). De partij rekent erop dat de meesten echt zullen komen.

Mark Thiessen, de oud-campagnestrateeg, komt met een motie over de VVD zelf, met als titel ‘gezond debat’ – ondertekend door 137 leden. Er staat in dat VVD’ers hun meningen zouden moeten „baseren op feiten en realisme”, dat discussies in de partij „er niet alleen zijn om te winnen” en dat ze elkaar „met respect moeten behandelen, ook als iemand een andere mening heeft”.

Wij tegen zij

Het laat zien hoe bezorgd sommige VVD’ers zijn. „Het moet niet wij tegen zij worden in onze partij”, zegt Claire Martens. „We zijn een brede volkspartij met verschillende vleugels. Die hebben we altijd gehad.” Maar de ongeruste VVD’ers die elkaar hebben opgetrommeld om naar het congres te gaan, willen niet dat de ‘vleugel’ die genoeg heeft van compromissen het voor het zeggen krijgt. „Samenwerken met een open houding om dingen gedaan te krijgen”, zegt wethouder Tim Versnel, „dat is de ziel van de VVD. Die moeten we behouden.” Versnel zegt dat hij zich als VVD’er „grote zorgen” maakt over de grote aantallen asielzoekers. „Maar je kunt mensen niet op straat laten liggen in een slaapzak.”

Thiessen zegt dat de appgroepen en zijn motie níét bedoeld zijn als steun aan Rutte IV. „Wij staan niet te juichen of zo, bijna élk VVD-lid is ontevreden. Het gaat erom hoe je dat onder woorden brengt, en wat er overblijft van de partij als iedereen zijn boosheid heeft geuit. We moeten er geen schreeuwwedstrijd van maken.”

De VVD-fractievoorzitter in Groningen, Ietje Jacobs-Setz, heeft samen met de JOVD, de jongerenclub van de VVD, een motie ingediend om de asielwet juist wél te steunen – ondertekend door bijna tweehonderd leden. De VVD moet zich ook blijven inspannen voor „maatregelen die bijdragen aan het beperken van de asielstroom”. Maar dat heeft Rutte vorige week al beloofd.

Op het congres in juni stapte Rutte pas aan het eind van de middag op het podium, na de urenlange discussies over de moties. Nu komt hij al ’s ochtends aan het woord, en zal zo goed als zeker zijn best doen om de stemming in de zaal minder grimmig te laten zijn dan in Halfweg. De partijtop gaat ervan uit dat het spannend wordt.

JOVD-bestuurder Bram van Bon vindt dat de VVD onder Ruttes leiding een partij is geworden „met een harde fractiediscipline en afgedwongen gezelligheid”. Er heerste „een soort bitterballencultuur”. „We moeten een volkspartij zijn en dan heb je debat nodig. Je ziet nu dat het na twaalf jaar aan het losschieten is en er een tegenreactie ontstaat. En Klassiek Liberaal zet de toon.”

Van Bon vindt dat jammer. „Je hebt ook ‘Liberaal Groen’. Die zijn veel minder zichtbaar.”