Raketinslag in Polen herinnert NAVO aan risico op directe betrokkenheid bij oorlog

De raket die dinsdagavond in Polen aan twee mensen het leven kostte en voor internationale consternatie zorgde, was waarschijnlijk een projectiel afschoten door de Oekraïense luchtverdediging. Dat zei de secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, woensdagmiddag na een NAVO-vergadering in Brussel. De NAVO gaat er niet van uit dat de inslag een opzettelijke Russische aanval was.

Lees ook ‘Poetins doel is om Oekraïne deze winter in de kou en het donker te zetten’

„Onderzoek naar het incident is nog gaande […], maar we hebben geen aanwijzing dat het werd veroorzaakt door een bewuste aanval. En we hebben geen aanwijzing dat Rusland een aanval op de NAVO voorbereidt”, aldus Stoltenberg nadat de Poolse NAVO-ambassadeur en de hoogste militair van het bondgenootschap, Christopher Cavoli, de NAVO-ambassadeurs hadden bijgepraat. „Onze voorlopige analyse duidt erop dat het incident veroorzaakt is door een Oekraïense luchtverdedigingsraket, afgevuurd om Oekraïne te beschermen tegen aanvallen met Russische kruisraketten.”

Terwijl leiders van de twintig grootste economiën deze week op Bali Poetins oorlog in Oekraïne veroordeelden, nam Rusland acht Oekraïense steden met kruisraketten onder vuur. „Laat me duidelijk zijn”, vervolgde Stoltenberg. „Dit is niet de fout van Oekraïne. Rusland draagt uiteindelijk de verantwoordelijkheid.”

Het voorval bevatte twee belangrijke lessen. De explosie aan de Pools-Oekraïense grens doordrong iedereen er in het Westen nog eens van hoe dichtbij die oorlog is en onderstreepte hoe belangrijk het is het hoofd koel te houden en de onzekerheid rond de ‘feiten’ niet uit het oog te verliezen.

Oorlogstrom

Polen, dat wat betreft Rusland meestal het hardst van alle NAVO-landen op de oorlogstrom slaat, reageerde dinsdag ingehouden. Premier Mateusz Morawiecki maande Polen „de kalmte te bewaren” en niet te speculeren over de oorzaak van de explosie die twee mannen doodde op een graanboerderij in het dorp Przewodów. Hij verhoogde de militaire staat van paraatheid, maar schakelde niet meteen de NAVO in middels artikel 4, laat staan artikel 5, van het NAVO-verdrag. Het ministerie van Buitenlandse Zaken sprak van een „in Rusland gefabriceerde” raket, maar liet zich niet uit over de afzender.

Woensdagochtend bleek dat de Poolse regering al dinsdagavond - uit eigen onderzoek of ingefluisterd door de Amerikanen - wist dat het dodelijke projectiel hoogstwaarschijnlijk van de Oekraïense luchtafweer was. De afzwaaier was dus niet afkomstig uit Rusland of Wit-Rusland, maar gelanceerd uit verdediging. President Andrzej Duda noemde het woensdag een „ongelukkig incident”.

Het Kremlin ontkende dinsdagavond onmiddellijk iets met het projectiel te maken te hebben. Maar Oekraïne, onwetend of uit op internationale escalatie, sprak dat tegen. President Volodymyr Zelensky zei in een videoboodschap: „Terreur is niet beperkt tot onze landsgrenzen. (…) Het is noodzakelijk om te handelen.” Minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Koeleba twitterde dat het „onwaar” en „een complottheorie” was dat de raket van Oekraïne afkomstig was en vergeleek de situatie met het neerschieten van MH17. „Niemand moet in de Russische propaganda trappen.” Oekraïne heeft geëist bij het onderzoek naar de inslag betrokken te worden.

Onze voorlopige analyse duidt erop dat het incident veroorzaakt is door een Oekraïense luchtverdedigingsraket

Jens Stoltenberg Secretaris-generaal NAVO

In eerste instantie meldden persbureaus dat het ging om een Russische raket. Op Bali kwamen onmiddellijk de G7 landen in spoedberaad bij elkaar onder leiding van de Amerikaanse president Joe Biden. Ook premier Rutte schoof daarbij aan. „We zijn eensgezind dat precies moet worden uitgezocht wat heeft plaatsgevonden”, twitterde hij, met een foto van de bijeenkomst.

Onwrikbare steun

De explosie onderstreepte nog eens hoe groot het risico is dat NAVO-grondgebied door een vergissing of door opzet direct bij de oorlog betrokken raakt. Vlak na de invasie was iedereen zich van dat risico bewust, maar in de afgelopen maanden raakte het, ten onrechte, op de achtergrond. De NAVO-landen zijn niet alleen betrokken bij het conflict door onwrikbare politieke steun voor Kiev en omvangrijke wapenleveranties, de NAVO grenst ook direct aan het oorlogsgebied.

Lees ook: Explosie met doden in Pools grensgebied zet conflict met Moskou op scherp

„Het laat zien dat de oorlog in Oekraïne, waarvoor president Poetin verantwoordelijk is, gevaarlijke situaties veroorzaakt”, zei Stoltenberg. Ook bij de NAVO was men na eerste berichten over de explosie bezorgd, zei hij. „We zijn erop voorbereid in situaties als deze kalm en resoluut te handelen, maar ook zo dat we escalatie voorkomen.”

Op de vraag waarom NAVO-luchtverdediging een inkomend projectiel niet had afgevangen , antwoordde hij dat de NAVO-verdediging is afgesteld op aanvallen met raketten en drones die zich op een bepaalde manier gedragen. De raket die in Polen neerkwam had niet de kenmerken van een aanval.

Polen zei in de loop van dinsdagavond te overwegen om een NAVO-vergadering volgens artikel 4 in te roepen, maar zag daar vanaf. Als een NAVO-lidstaat zich bedreigt voelt kan het een spoedvergadering bijeenroepen van de Noord Atlantische Raad, het hoogste politieke orgaan van het bondgenootschap. In Brussel komen dan de permanente vertegenwoordigers van de landen bijeen. Oost-Europese landen maakten van die mogelijkheid gebruik na de Russische inval in Oekraïne op 24 februari.

De collectieve defensieverplichting – kern van de NAVO – is vastgelegd in het bekendere artikel 5, dat voor het eerst werd gebruikt na de terroristische aanslagen op de Verenigde Staten op 11 september 2001. Bondgenoten kunnen na activering van artikel 5 een land te hulp schieten met verschillende middelen. Het is een verplichting die geldt voor elk land, maar elk land kan in theorie zelf bepalen in welke vorm het bijstand verleent. Het is dus niet zo dat een aanval op een NAVO-land onmiddellijk en automatisch leidt tot een gezamenlijk militair antwoord.