Trump blijkt geen garantie voor Republikeins succes

De definitieve winst- en verliesrekening van de Amerikaanse Congresverkiezingen moet nog worden opgemaakt. In afwachting van enkele cruciale uitslagen, en daarmee van de politieke krachtsverhoudingen in Washington voor de komende twee jaar, is één ding wel duidelijk: de Republikeinse Partij staat voor een lastige keuze. Blijft ze de man volgen die voor haar een nieuw, groot electoraat aanboorde, maar die ook ongekend enthousiasme losmaakt bij haar tegenstanders? Of neemt ze afscheid van oud-president Donald Trump – met alle risico’s op zijn wraakacties van dien?

Lees ook Op Republikeins feestje in Arizona gaan de gezichten steeds somberder staan

De koele cijfers van woensdagochtend – verrassend in vergelijking met de peilingen vooraf – zouden de Republikeinen tot de conclusie moeten brengen dat het brullend-populistische avontuur met Trump zijn grens heeft bereikt. De onwaarschijnlijke outsiders die met zijn steun de Republikeinse voorverkiezingen wonnen, moesten het bij de algemene verkiezingen dinsdag te vaak afleggen tegen gematigde Democraten. Markante kandidaten als tv-dokter Mehmet Oz of oud-kolonel Doug Mastriano, respectievelijk voor de senaat en het gouverneurschap in Pennsylvania, of de zakenlieden Tim Michels en Tudor Dixon, gouverneurskandidaten in respectievelijk Wisconsin en Michigan, verloren hun races. In Arizona en Nevada waren de verhoudingen woensdagmiddag nog niet duidelijk, daar kunnen ‘Trumps’ kandidaat-senatoren nog winnen.

Een van de bekendste door Trump gesteunde politici, J.D. Vance, wist de senaatsrace in Ohio wel te winnen. Veelbetekenend: in zijn overwinningstoespraak sprak Vance, schrijver van het succesboek Hillbilly Elegy, zijn dank uit aan 34 bij naam genoemde mensen, maar daar zat de oud-president niet bij. Kan een wraakneming zijn geweest voor het geintje dat Trump hem onlangs flikte tijdens een verkiezingsbijeenkomst. Daar omschreef hij Vance als een „kontlikker”. Het kan ook zijn dat Vance, 38 jaar jong, een voorschot nam op een Trump-loze toekomst.

Dit was de conclusie die Witte-Huis verslaggever Jacqui Heinrich van Fox News optekende uit de mond van een ‘Republikeinse bron’: „Als we het nog niet wisten, dan weten we het nu: we hebben een Trump-probleem.” Trump zelf noemde het een „interessante avond”.

Lees ook Wat staat er op het spel bij de Amerikaanse Congresverkiezingen?

Om het dilemma nog knellender te maken: Trumps belangrijkste rivaal binnen de Republikeinse Partij, gouverneur Ron DeSantis van Florida, won zijn herverkiezing met speels gemak. In zijn kielzog werd Florida, een traditionele swing state, stevig rood. DeSantis, die een libertair economisch beleid voert (geen statelijke inkomstenbelastingen) en die cultureel venijnig anti-progressief is, heeft zichzelf dinsdag definitief gevestigd als een Republikeinse voorman, die in alle electorale groepen kan winnen en ook partijgenoten aan overwinningen kan helpen – in tegenstelling tot Trump die dit jaar meermaals campagne voerde in Pennsylvania, maar zijn favorieten daarmee niet wist te laten zegevieren. De Santis manifesteerde zich meteen als de meest serieuze uitdager van Trump voor de presidentsverkiezingen van 2024.

Het is geen toeval dat Trump op verkiezingsdag in een interview met Fox News DeSantis waarschuwde om hem niet uit te dagen in 2024: „Ik denk dat hij zichzelf lelijk in de vingers kan snijden als hij zich kandideert”, zei Trump. „Het is niet goed voor de partij.” Tijdens een verkiezingsbijeenkomst in Ohio maandag zei de oud-president dat hij volgende week dinsdag een „heel grote aankondiging” zal doen. Alom wordt dat opgevat als een zinspeling op zijn kandidatuur voor 2024.

Boven verwachting

Betekent slecht nieuws voor Trump goed nieuws voor president Biden? De Democraten vonden van wel. Ze wezen op vorige Congresverkiezingen halverwege een presidentiële termijn. De Republikeinen verloren veertig zetels in 2018, toen Trump president was. De Democraten verloren 63 zetels in 2010, met Barack Obama in het Witte Huis. Dergelijke verschuivingen werden vooraf wel voorspeld, maar nu is al duidelijk dat van een ‘rode golf’ geen sprake is. „Democraten presteren boven verwachting”, zei Nancy Pelosi, de Democratische voorzitter van het Huis van Afgevaardigden dinsdagnacht.

Alom was voorspeld dat de hoge inflatie kiezers tegen Biden in het harnas zou jagen. Dat sprak ook nog uit de eerste exit-polls dinsdagavond. Economie en inflatie waren de belangrijkste thema’s voor de ondervraagde kiezers. Abortus, een kwestie die op de agenda kwam nadat een conservatieve meerderheid in het hooggerechtshof de landelijke bescherming daarvan dit voorjaar ophief, werd volgens de peilers veel minder belangrijk gevonden.

In een paar cruciale staten lijkt de bescherming van het recht op abortus de doorslag te hebben gegeven

Maar in een paar cruciale staten lijkt de bescherming van het recht om voor abortus te kiezen toch de doorslag te hebben gegeven. In Pennsylvania, een staat die Biden twee jaar geleden ternauwernood won, behaalden de Democraten een dubbele overwinning: John Fetterman veroverde de senaatszetel op de Republikeinen en Josh Shapiro het gouverneurschap.

In sommige staten waren referenda georganiseerd over abortus. Zo besloten de kiezers in Californië, Michigan en Vermont dat het recht van vrouwen om te kiezen voor een zwangerschapsonderbreking in de statelijke grondwet moet worden verankerd. In de conservatieve staten Kentucky en Montana werden voorstellen om een verbod op abortus in de grondwet vast te leggen, afgewezen. Eerder gebeurde dit al bij een referendum in de staat Kansas. Het lijkt te bevestigen wat peilingen eerder dit jaar lieten zien, dat de uitspraak van de conservatieve meerderheid in het hooggerechtshof niet strookt met wat een meerderheid van de Amerikanen vindt.

Volg het laatste nieuws over de Amerikaanse Congresverkiezingen in ons liveblog

Toch is het te vroeg voor de Democraten om te juichen. Ze kunnen na de laatste tellingen nog altijd zowel hun meerderheid in het Huis als hun gunstige positie in de senaat verliezen. De kans dat de Republikeinen het Huis veroveren is reëel, zij het met een dan onmachtig kleine meerderheid. De onbesliste senaatsraces zijn nog heel spannend. In Georgia wist de Democratische senator Raphael Warnock noch zijn uitdager Herschel Walker 50 procent van de stemmen te halen. Dat betekent dat op 6 december, voor de tweede keer in twee jaar tijd, in Georgia een tweede ronde moet worden georganiseerd – en opnieuw kan die de doorslag geven voor de hegemonie in de Senaat. Ook daarbij wordt de rol van Donald Trump pikant. Politieke analisten suggereerden op tv dat Walker het verrassend goed had gedaan „omdat de Republikeinse Partij erin is geslaagd Trump buiten Georgia te houden”. Trumps voormalige woordvoerder Kayleigh McEnany, tegenwoordig commentator bij Fox News, drukte de oud-president woensdag op het hart zijn kandidatuur pas aan te kondigen ná de run off in Georgia.