‘Bij ons stelt het publiek zich open voor nieuwe geluiden’

‘Mensen blijven in de cultuursector, en in het algemeen, vaak veel te lang zitten op belangrijke posities. Het doet wel pijn hoor, vertrekken, maar ik heb dat besluit in augustus genomen en ik begin het nu langzaam een plek te geven.”

Als ik Johan Gijsen bel, de vertrekkend directeur van het Utrechtse popfestival Le Guess Who?, blijkt hij al afscheid te hebben genomen. Nog voor zijn festival op 10 november voor de vijftiende keer van start gaat, op verschillende locaties in Utrecht. Op 1 november begon hij als interim-directeur bij het Rotterdamse kunstencentrum WORM.

Gijsen richtte Le Guess Who? in 2007 op met mededirecteur Bob van Heur. Destijds lag de focus op Canada – de naam is afgeleid van de Canadese band The Guess Who – maar sinds de derde editie verbreedde het festival zich en groeide het uit tot een plek waar álle bands uit álle stijlen en álle uithoeken van de wereld als vanzelf in het programma lijken te passen. Dit jaar met acts als Abdullah Ibrahim, Charlotte Adigéry, Mabe Fratti, Oumou Sangaré, Personal Trainer en Estrella Morente. Gijsen: „Ik ben ervan overtuigd dat het ons met Le Guess Who? is gelukt een festival van avontuur te maken.”

Lees ook de recensie van vorig jaar: Schuldgevoel en fenomenale muziek op Le Guess Who?

Waarom stopt u er mee?

„Tijdens corona had ik tijd voor reflectie en ging ik nadenken over wat de volgende stap met het festival zou kunnen zijn. De conclusie: ik laat dat aan anderen over. Ik vind dat ik heel wat bereikt heb. Ik had nooit verwacht dat het festival zou uitgroeien tot een internationaal toonaangevend festival van deze omvang en het is goed dat ik nu plaats maak.”

Le Guess Who? ging twee jaar terug vanwege corona niet door, en moest vorig jaar halverwege ineens de plannen omgooien door nieuwe, zware coronamaatregelen. Het is ook een heftige tijd geweest.

„Dat is ook wel zo. Ik heb mijn best gedaan om het team bij elkaar te houden, de zzp’ers door te betalen en óók de artiesten die niet konden spelen. Dat lukte, maar het is allemaal niet probleemloos verlopen. Ik denk dat ik goed heb gezorgd voor de organisatie en het team, maar niet altijd voor mijzelf.”

Op wat voor manier?

„Le Guess Who? is mijn kindje, daar heb ik altijd voor gestreden en me veel zorgen om gemaakt. Daarna heb ik een terugval gehad. Ik was gewoon echt heel erg moe na corona. Afgelopen zomer dacht ik, dan is dit het moment om te gaan. In dat ontwaken na corona is het misschien goed dat de anderen een koers gaan varen zonder mij. Dat is goed na zestien jaar, voor mij én voor het festival.”

Hoe laat u het festival achter?

„Ik ben zo, tja, ik wil het woord trots liever vermijden, maar man, ik ben echt gigantisch trots. Het festival is gezond, en ik denk dat we vooral een bijdrage hebben geleverd aan de diversiteit op de Europese podia. We zijn een inspiratiebron geweest voor veel festivals die de afgelopen jaren zijn ontstaan, en ook grotere festivals zijn door ons hun visie gaan aanpassen.

„De Brusselse concertzaal Ancienne Belgique verklaarde dat ze hun programmeringsvisie veranderd hebben door ons. Zo hadden we het in het begin ook bedoeld, als ontzuiling. Dat we een vrouwenkoor, freejazz, een metalband en Chinese pipamuziek naast elkaar programmeerden en dat je daar een ticket voor kocht.

„We programmeerden steeds minder Amerikanen en Britten, meer het onderbelichte geluid met een andere kijk op de samenleving. Toen Donald Trump mensen uit een groep landen als niet welkom verklaarde, is Bob juist artiesten uit die landen gaan zoeken om een plek bij ons te geven. Om empathie voor elkaar te houden, en andere culturen dichterbij te halen. Door muziek ervaar je dat er niet zoveel verschillen zijn tussen culturen, dat hebben we proberen na te streven.

„Je ziet ook om ons heen dat festivals dat goed doen. Roadburn bijvoorbeeld, die maken programmakeuzes die niet vanzelfsprekend zijn. En toch zie je: ja, dít is hartstikke Roadburn. Dat geldt ook voor een festival als Rewire. Maar ook Lowlands – hoe gaaf was het dat Kamasi Washington het jaar nadat hij op Le Guess Who? stond, ook op Lowlands kwam. En ik zie elk jaar op Primavera in Spanje artiesten die we het jaar ervoor hadden. Roskilde, hetzelfde. Wij boeken buiten het boekerswereldje en de normale industriekanalen, en die artiesten vinden zo hun weg op de zomerfestivals. Dat is de verdienste van Le Guess Who?.”

Wat is het mooiste dat u hebt gezien in al die jaren?

„Ik zeg altijd hetzelfde, namelijk dat je als organisator weinig zelf ziet, omdat je duizend dingen aan je hoofd hebt. Maar als ik toch even nadenk: we hadden in 2017 een opening met een Bulgaars vrouwenkoor, Le Mystère des Voix Bulgares, in de Domkerk. Daar zaten tientallen nationaliteiten in het publiek, ook jonge mensen en het was muisstil. En dan die polyfonische samenzang van de dames, in die kerk… ik krijg er weer kippenvel van. We zijn járen bezig geweest om dat soort dingen te kunnen doen.”

Is het in de loop van de tijd makkelijker geworden om dat soort, hier onbekende muziek aan de man te brengen?

„De helft van het publiek komt uit het buitenland, die komen voor de samenstelling van het programma en kennen de muziek doorgaans wat beter. Het zijn de Nederlanders die zich openstellen voor nieuwe geluiden.

„We zijn het publiek dat we in het begin vanuit het oude Tivoli hebben meegenomen niet kwijtgeraakt, maar we hebben ze mee weten te nemen.

‘Le Guess Who? wordt internationaal steeds meer als een community gezien’

„Dat komt ook omdat alles wat je op de radio hoort op elkaar lijkt, terwijl verwondering toch het mooiste is van kunst. Natuurlijk is het leuk om naar je favoriete artiest te gaan en alles mee te zingen, dat vind ik óók leuk. Maar wat is er gaver dan iets zien waarvan je nooit had verwacht dat je het zo mooi zou vinden? Dat zijn de concerten die je nooit meer vergeet.”

Wat is er niet gelukt?

„Le Guess Who? wordt internationaal steeds meer als een community gezien, en ik denk dat daar kansen liggen. Dit jaar zijn er de online ‘embassies’, waar we een inkijk geven in lokale buitenlandse kunst- en cultuurcommunities, dat is iets dat we aan de coronatijd hebben overgehouden. Maar ik denk dat er internationaal nog veel meer te halen is. Hoe? Dat is niet meer aan mij.”

Waar kijkt u naar uit, voor het eerst als bezoeker?

„Ik verheug me enorm op veel te zien! Één geheime tip? Goed, Cheikha Rabia & Esraa Warda uit Algerije, dat wordt bijzonder. Arabische muziek en dans samen, daar ben ik benieuwd naar.”

U zit nu tijdelijk bij WORM, wat doet u daar precies?

„Ik ben interim directeur-bestuurder, simpel gezegd pas ik op het huis. Ik kan mijn kennis en ervaring inzetten, ook als het gaat om publieksbereik en inhoudelijke programma’s. Ik ga niet aan de visie sleutelen of zo, dat pas niet bij een interim-klus.”

En daarna?

„Geen idee.”

Is dat fijn?

„Ja ik vind dat fijn. Ik heb de keuze gemaakt om te stoppen voordat ik iets anders had. Toen kwam vrij snel WORM langs, een diverse en inspirerende organisatie waar ik al jaren super enthousiast over ben, maar het is fijn om verder dingen open te houden.”