Mark Rutte krijgt huiswerk van de VVD-fractie

De VVD-fractie in de Tweede Kamer heeft Mark Rutte op pad gestuurd met een opdracht: hij moet beter zijn best doen om de komst van grote aantallen asielzoekers naar Nederland te beperken. In ruil daarvoor accepteren de Kamerleden van de VVD dat er een wet komt die gemeenten dwingt om asielzoekers op te vangen. Een dag eerder waren ze daar nog fel tegen.

Wat Rutte precies gaat doen, is onduidelijk. En dus ook waarom alleen de belofte van de premier om zich in te zetten genoeg was voor de fractie om van standpunt te veranderen. Het urenlange crisisberaad van dinsdag in de Tweede Kamer leek vooral bedoeld voor de wethouders, lokale fractievoorzitters en raadsleden van de VVD die al maanden ongerust en boos zijn over de wet van hun partijgenoot, staatssecretaris voor Asiel Eric van der Burg. De VVD’ers in Den Haag lieten zien dat ze die zorgen serieus nemen en er een bijna-crisis voor over hadden. Die lijkt nu in elk geval als gevolg te hebben dat de positie van fractievoorzitter Sophie Hermans is verzwakt: Rutte was nodig om háár fractie op andere gedachten te brengen.

Rutte zelf kreeg van de Kamerleden een lesje in nederigheid. Hij moest uit zijn Torentje komen om hun bezwaren tegen de wet aan te horen, maar mocht niet meteen binnenkomen bij de vergadering. Hij wachtte in een kamertje tot hij werd geroepen. Daarna had hij, zei hij later met een ernstig gezicht, vooral geluisterd naar de „grote bezorgdheid” van de Kamerleden over „de hoge asielinstroom”. „Die ís ook te hoog.”

Moeizaam compromis

De wet om asielzoekers eerlijker over gemeenten te kunnen verdelen is onderdeel van een moeizaam compromis, net na de zomer, tussen de vier coalitiepartijen van Rutte IV. Voor de ChristenUnie en D66 was het onbespreekbaar dat die deal werd aangepast om de VVD tegemoet te komen. Maar die partij heeft het moeilijk: boze partijleden dreigen met een opstand op het VVD-congres van 19 november.

Waarom zette de VVD juist nu de hakken in het zand? Vier vragen over de asielwet

De tegenstand in de VVD-fractie had kunnen uitlopen op de val van Rutte IV, de gang bij de VVD in de Tweede Kamer stond dan ook urenlang vol met journalisten. Maar zover kwam het niet: Sophie Hermans zei na de vergadering dat de fractie „een pittig gesprek” had gehad met Mark Rutte. Dat hij was „doorgezaagd” en dat „zijn antwoorden” de Kamerleden „voldoende vertrouwen” hadden gegeven. Meer wilde ze er niet over zeggen, dat was „vertrouwelijk”.

Voor de fractie is het genoeg, maar zal dat bij zo veel vaagheid ook gelden voor de eigen achterban, en voor de VVD’ers in gemeenten? Klassiek Liberaal, een conservatief platform in de VVD, reageerde meteen: de partij was „wéér door de pomp gegaan”. „Dit was het moment geweest om te zeggen: dit kunnen wij niet aanvaarden, genoeg is genoeg.”

VVD-lid Paul Slettenhaar, ook wethouder in Castricum, zegt dat hij er „helemaal niks van snapt”. „Eerst is de fractie tegen, nu zijn ze voor. En er is helemaal niks veranderd.” Slettenhaar vindt de wet géén oplossing voor de opvangproblemen. „Die gaat alleen over het managen van de korte termijn, er zit geen visie op de structurele problemen achter. Je gaat er niks mee oplossen zolang de instroom zo hoog is.”

Slettenhaar had, zegt hij, op zijn minst verwacht dat Rutte de VVD-fractie duidelijke toezeggingen zou hebben gedaan om de aantallen asielzoekers omlaag te brengen. „Voor het steunen van zo’n omstreden wet wil je dat het kabinet gaat kijken naar concrete punten. Dat je niet alleen een beetje zit te brainstormen.”

Woede niet weg

Zo was de uitkomst van een dagje dreigende crisis in Den Haag: de coalitie van Rutte IV blijft overeind, Van der Burg krijgt de wet die hij de Tweede Kamer al veel eerder had beloofd. Maar bij de VVD’ers buiten Den Haag is de woede niet weg – op het partijcongres kunnen de leden zich nog steeds in een motie uitspreken tégen de wet, wat de coalitie opnieuw in de problemen kan brengen.

Dat past in een trend: de VVD-top lijkt de grip op de eigen partij kwijt te raken. In het voorjaar namen de leden op een congres een motie aan die de stikstofplannen van de eigen minister, Christianne van der Wal, afwees. En tegen de zin van de VVD-top kozen de leden Eric Wetzels als partijvoorzitter, en niet de voorgedragen kandidaat Onno Hoes.

Op het partijcongres over anderhalve week zullen de VVD-ogen in de zaal zo goed als zeker helemaal gericht zijn op Rutte: hij heeft huiswerk, wat komt ervan terecht? Op het partijcongres in het voorjaar, met de stikstofmotie, bemoeide hij zich niet met de discussie die in de zaal tot heftige emoties leidde. Nu zal hij zo goed als zeker zijn leiderschap moeten bewijzen.

In de coalitie valt te horen dat Rutte misschien zal gaan proberen om samen met het CDA, dat van migratie een steeds groter thema maakt, het asielbeleid van het kabinet strenger te maken. Maar ook de ChristenUnie heeft een achterban die steeds vaker en feller van zich laat horen, en ook die partij heeft binnenkort een partijcongres.

De ChristenUnie en D66 benadrukten dinsdag dat er géén nieuwe afspraken zijn gemaakt over het beperken van de aantallen asielzoekers, en dat de steun van de VVD voor de wet de „wezenlijke doorbraak” is, en niets anders.

Puntjes op de i

Op dinsdagavond kwamen de fractievoorzitters van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie bij elkaar op het ministerie van Eric van der Burg om de „puntjes op de i” te bespreken van de wet. Een wet die nu door de hele coalitie wordt gesteund. Na afloop kon een „buitengewoon opgeluchte” Van der Burg dan eindelijk aankondigen dat het gelukt is met zijn wet, waardoor asielzoekers over de gemeenten kunnen worden verdeeld. „Dit had eerder moeten gebeuren. U heeft mijn chagrijn daarover meegekregen”, zei de bewindsman breed grijnzend.

Van der Burg zei dat hij de afgelopen weken soms gebaald had van de tegenstand in de VVD-fractie. „Dan had ik wel zoiets van: kom op nou, we moeten er tegenaan.” Hij begreep, zei hij, dat zijn partij het aantal asielzoekers omlaag wil brengen, maar waarschuwde ook dat dit „zeer lastig te realiseren” is. „Ik ben er al tien maanden mee bezig.”

Van der Burg zal op 19 november op het VVD-congres zijn wet verdedigen. „Ik heb veel vrienden in de partij die het vaak met me eens zijn, maar soms ook buitengewoon oneens. Dat kan gelukkig bij een club als de VVD.”