Rutte moet slepende crisis binnen eigen partij bezweren

Niet gedoe tussen de coalitiepartijen onderling, maar aanhoudende onrust binnen de VVD zet zware druk op het asielbeleid van het kabinet-Rutte IV en daarmee potentieel op het voortbestaan van het kabinet. Nadat het kabinet en de fractievoorzitters van de coalitiepartijen vrijdagavond een akkoord leken te hebben bereikt over de zogenoemde ‘spreidingswet’, die gemeenten moet kunnen verplichten asielzoekers op te vangen, bleek zondag dat de Tweede Kamerfractie van de VVD de wet nog steeds niet wil steunen. Premier en partijleider Mark Rutte schuift dinsdag aan bij de vergadering van de Tweede Kamerfractie om het asielakkoord van de coalitie te verdedigen – een hoogst ongebruikelijke gang van zaken die de crisissfeer bij de liberalen illustreert.

Binnen de coalitie sleept de asielkwestie zich al maanden voort. Nadat asielzoekers wegens het overvolle aanmeldcentrum buiten moesten slapen in Ter Apel sloten de regeringspartijen eind deze zomer een principeakkoord. De VVD moest daarin accepteren dat staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) een wet ging maken die gemeenten kon dwingen om huisvesting te organiseren. D66 en de ChristenUnie moesten op hun beurt aanvaarden dat gezinshereniging voor statushouders werd bemoeilijkt, een maatregel die de relatief hoge instroom naar beneden moest brengen. Daarop kregen deze twee coalitiepartijen veel kritiek vanuit hun achterban.

Die instroom wil maar niet dalen en dreigt volgens nieuwe, vorige week gepubliceerde prognoses van het ministerie van Justitie en Veiligheid dit jaar én volgend jaar boven de vijftigduizend uit te komen. Onder VVD’ers, in het land en binnen de Kamerfractie, groeit de frustratie dat hun partij wel moet tekenen voor het gedwongen spreiden van asielzoekers terwijl de instroom op een hoog niveau blijft.

Betrokkenen zeggen dat dit keer „een groot deel” van de VVD-fractie niet principieel tegen de zogeheten ‘spreidingswet’ is, maar de door Van der Burg voorgestelde uitwerking daarvan in een ingelaste fractievergadering zondagmiddag „niet enthousiast kon omarmen”. Inhoudelijk leven binnen de fractie nog altijd twee bezwaren tegen het voorstel: dat de wet niet tijdelijk is en dat deze geen maximum aantal asielzoekers bevat dat door een gemeente verplicht moet worden opgenomen.

Los van deze inhoudelijke kritiek vindt de VVD-fractie nog belangrijker dat het kabinet duidelijk gaat maken hoe het de instroom van asielzoekers gaat beperken. De hoop is dat Rutte de fractie daar dinsdag helderheid over kan bieden en alsnog een akkoord op de spreidingswet kan krijgen.

Asielwoordvoerder Ruben Brekelmans bevestigde maandag in een Tweede Kamerdebat dat „wij morgenochtend een gesprek hebben met onze partijleider over de instroom”. Hij zei dat los van het beoogde wetsvoorstel over spreiding van asielzoekers „het probleem van een hogere instroom blijft bestaan”.

Lees ook: VVD zet veel op het spel met weerstand tegen ‘dwangwet’

De vorige keer dat Rutte zich zo direct met de fractie moest bemoeien, was in 2015, toen de VVD in de eurocrisis niet akkoord wilde gaan met een derde steunpakket aan Griekenland, dat Rutte zelf in Brussel had afgesproken. Uiteindelijk stemde de VVD-fractie, op één Tweede Kamerlid na, toch in.

‘Magneet voor asielzoekers’

Dat Rutte dinsdag bij de fractie aanschuift, betekent gezichtsverlies voor staatssecretaris Van der Burg, die zijn partijgenoten al maanden niet kan overtuigen van zijn wet. Het bezoek van Rutte is óók pijnlijk voor fractievoorzitter Sophie Hermans, die haar eigen fractie niet heeft weten te overtuigen om akkoord te gaan met het vrijdag gesloten principeakkoord. In De Telegraaf openden Tweede Kamerleden van de VVD maandag anoniem de aanval op Hermans. „Ze heeft geen gezag in de fractie”, zegt een van hen. „Ze krijgt het er niet doorheen.”

Critici binnen de VVD roepen de fractie op niet voor de druk van Rutte te zwichten. Teun Heldens, fractievoorzitter in de Limburgse gemeente Peel en Maas, twitterde maandag dat de VVD niet „voor de zoveelste keer door de pomp” moet gaan voor coalitiepartner D66. Hij ziet de komst van Rutte naar de fractievergadering als „een wanhoopspoging”. „Ik hoop dat de fractie hem goed de waarheid vertelt, dat dit voor ons de grens is.”

Heldens vreest op het VVD-congres over anderhalve week „een Poolse landdag” als de fractie alsnog akkoord gaat. Zijn naam staat al onder een voorbereide motie waarin staat dat het VVD-congres „zich uitspreekt” tegen de asielwet omdat de wet „geen oplossing” is, maar „een blijvende magneet voor asielzoekers”.

Het is niet voor het eerst dit jaar dat binnen de partij scherpe kritiek op het beleid van premier Rutte wordt geuit. Tegen de stikstofplannen van het kabinet, waar eveneens een VVD-bewindspersoon verantwoordelijk voor is, kwam deze zomer veel verzet los.

Vanuit een andere coalitiepartner klinkt een heel ander geluid. Zo stelden enkele leden van de ChristenUnie maandag een motie op waarin ze het vertrouwen opzeggen in de VVD „als betrouwbare regeringspartner”. Mede-indiener Antonie Fountain zegt dat de motie zal worden ingediend op het partijcongres op 26 november als dan niet „een deugdelijke wet” door het kabinet is ingediend. Vooralsnog vinden de indieners dat de VVD de wet „traineert” en dat „de maat nu vol is”. Ze hebben partijleider Gert-Jan Segers vorige week al over hun motie geïnformeerd. „We hebben er geen fiducie meer in”, zegt Fountain.

Lees ook dit artikel uit de zomer: Leden roepen ChristenUnie op zich te keren tegen asielplan regering