Is Poetin tegen de grenzen van z’n mogelijkheden aangelopen?

De Oekraïense president Zelensky was al meermalen aan het front, maar Vladimir Poetin bezocht deze week zijn troepen voor het eerst – niet in de vuurlinie, maar op een veilige schietbaan in Rusland. Terwijl zijn bodyguards zenuwachtig toekeken, voerde de Russische president een gesprekje met de gemobiliseerde ‘Roeslan’.

„Wanneer was u in dienst?”, vroeg Poetin.

„In 2015-2016”, zei Roeslan, die moeite had zich verstaanbaar te maken door al het geknal.

„En nu moet u uw vaardigheden weer op peil brengen”, zei Poetin.

„Zeker.”

„Heeft u er een beetje vertrouwen in?”

„Absoluut!”

Het was een onhandig optreden: klassieke pokazoecha (een nepvertoning) uit het sovjet-boekje, zei politicoloog Andrej Kolesnikov in een uitzending van Radio Svoboda. De fitte, modern uitgeruste soldaten die Poetin inspecteerde stonden in scherp contrast met de beelden van bezopen rekruten en roestige kalasjnikovs die de afgelopen weken de wereld over gingen. De rommelige mobilisatie in Rusland, waarbij willekeurige mannen van de straat werden geplukt, heeft voor paniek gezorgd. Nu wilde Poetin de bevolking geruststellen. Volgens Kolesnikov met de volgende boodschap: „De mobilisatie loopt op zijn eind, en nu de president zelf de leiding erover heeft genomen zal zij minder chaotisch verlopen.”

Terwijl een Russische nederlaag zich langzaam maar zeker aftekent, is Poetin tegen de grenzen van zijn mogelijkheden aangelopen. Zijn dreigement om vier haastig geannexeerde Oekraïense regio’s ‘met alle middelen’ – lees: kernwapens – te verdedigen, bleek loos. De luchtaanvallen op Oekraïense steden zorgen voor slachtoffers, schade aan de energievoorziening en zaaiden angst, maar zijn militair-strategisch nauwelijks relevant. Sinds het afkondigen van de ‘gedeeltelijke mobilisatie’ op 21 september zijn honderdduizenden Russische mannen het land uit gevlucht. Terwijl Poetin bezig was met het bezweren van de militaire crisis in Oekraïne, dreigde het Russische thuisfront in elkaar te storten.

Moeilijke beslissingen

Poetin heeft flink aan de knoppen moeten draaien om de situatie weer onder controle te krijgen. Vorige week vrijdag kondigde de president onverwacht aan dat de mobilisatie snel zal zijn afgerond. Grote steden als Moskou, waar de weerstand het hoogst is en de kans op protesten het grootst, trokken daarop meteen de stekker eruit. Afgelegen regio’s daarentegen kregen juist nieuwe mobilisatiequota opgelegd.

Generaal Sergej Soerovikin, de nieuwe commandant van Poetins ‘speciale militaire operatie’, waarschuwde deze week dat er „moeilijke beslissingen” moeten worden genomen over de regio Cherson, waar circa twintigduizend Russische militairen door het Oekraïense leger worden teruggeduwd naar de rivier de Dnjepr. Nadat Russische bestuurders de ‘evacuatie’ van burgers hadden afgekondigd, kwamen er steeds meer aanwijzingen dat ook de militairen bezig zijn de zuidelijke stad te verlaten. Generaal Soerovikin nam daarom een voorschot op de val van Cherson – om de schok bij het Russische publiek alvast te dempen.

Lees ook: Hoe Nederland de gasmarkt aan Poetin uitleverde

Dat wil niet zeggen dat Poetin zich wil neerleggen bij een nederlaag. Terwijl hij de mobilisatieknop wat dichtdraaide, draaide hij de repressie-knop een flink stuk verder open met de afkondiging van de staat van beleg in geannexeerd gebied en – „gedeeltelijk” – in regio’s langs de Oekraïense grens. Dit is mogelijk de opmaat naar meer. Als de grenzen definitief zijn gesloten en de controle door politie- en veiligheidsdiensten totaal is geworden, kan Poetin de mobilisatieknop opnieuw opendraaien.

In de tussentijd zijn er andere middelen om in te zetten. Iraanse UAV’s bijvoorbeeld. Het Witte Huis meldde deze week dat „een klein aantal” Iraanse instructeurs op de Krim de Russen traint in het gebruik van de Shahed-136 drones.

De afgelopen weken speelt Poetin opnieuw de kaart Wit-Rusland, waar inmiddels duizenden gemobiliseerde Russische militairen zijn gearriveerd. Hoewel de Wit-Russische dictator Aleksandr Loeksasjenko weinig trek lijkt te hebben in actieve deelname aan het conflict, publiceerde Kiev een video waarin Wit-Russische militairen werd opgeroepen zich over te geven, mochten ze de grens over worden gestuurd. Ook als dat niet gebeurt, is de dreiging een handenbinder voor de Oekraïense strijdkrachten, die aandacht en middelen opslokt.

Vuil spel

De meeste aandacht ging deze week echter uit naar het zuiden, naar Cherson. De zorgen over vuil spel rond de stuwdam in de Dnjepr bij Nova Kachovka zijn toegenomen. Donderdag zei president Zelensky dat de Russen explosieven hebben geplaatst om de dam te kunnen opblazen. Als de dam breekt, zal het stuwmeer in de Dnjepr leegstromen en een groot deel van het achterland, inclusief delen van Cherson, onder water zetten. Zonder stuwmeer ontstaan er ook problemen voor de kerncentrale bij Enerhodar, die wordt gekoeld met water uit de Dnjepr. Het Amerikaanse Institute for the Study of War waarschuwde voor een false flag-operatie, waarbij Rusland de dam opblaast om de aftocht uit Cherson te dekken en de aandacht af te leiden van de grootste Russische nederlaag sinds de aftocht bij Kiev in maart.