Is Qatar echt zo belangrijk voor Nederland? En nog 7 vragen rond het WK

1 Het kabinet wil naar het WK voetbal in Qatar, ondanks een afkeuren-de Kamermotie. Kan dat zomaar?

Ja, dat kan. Een door de Tweede Kamer aangenomen motie is niet bindend voor het kabinet. Dat heeft een staatsrechtelijke reden: niet de Kamer, maar het kabinet regeert en maakt dus de finale keuzes als het om beleid gaat. Wel is het een ongeschreven regel dat het kabinet een aangenomen Kamermotie in principe uitvoert.

Aflevering 1: Ongemak

Deze podcast luister je ook in onze app

In 2020 weigerde Rutte III een motie uit te voeren die vroeg de zorgsalarissen te verhogen. Maar die werd per ongeluk aangenomen doordat een ChristenUnie-Kamerlid verkeerd stemde. De motie ging dus tegen de wens van de coalitie in, wat het makkelijker maakte haar te negeren.

Rond Qatar ligt het anders. Coalitiepartijen D66 en ChristenUnie steunden de SP-motie. Ze vinden het erg ongelukkig dat het kabinet deze motie om weg te blijven bij het WK dat volgende maand begint, naast zich neerlegt.

Als de Tweede Kamer het echt onacceptabel vindt dat een motie niet wordt uitgevoerd, kan er in theorie een vertrouwenscrisis ontstaan tussen Kamer en kabinet. De kwestie-Qatar is daar niet belangrijk genoeg voor.

2 Premier Rutte noemt de relatie met Qatar „te belangrijk” voor een boycot. Wat is die relatie?

Hoewel beide landen pas sinds 2006 ambassades bij elkaar hebben, werken Nederland en Qatar op verschillende terreinen nauw samen.

Economisch gezien zijn de contacten op energiegebied het belangrijkst. Qatar is een van de grootste herkomstlanden van vloeibaar gas (lng). Het beschikt over het grootste gasveld ter wereld. Nederland is nu geen grote gasklant van Qatar.

Net als andere Europese landen hoopt Nederland echter meer gas uit Qatar te kunnen importeren. Sinds de gasimport uit Rusland grotendeels is weggevallen, liggen de Europese lng-prijzen voor het eerst structureel hoger dan de Aziatische, waardoor de band met Qatar zomaar inniger kan worden. De grote investeringen die het land nu in de gasproductie doet, gaan zelfs het moment bepalen dat de Europese gasmarkt minder krap zal worden”, zegt Jilles van den Beukel van denktank HCSS. Qatar wil de komende jaren zijn productie met 70 miljard kubieke meter verhogen tot 180 miljard.

De haven van Rotterdam heeft in het verleden samengewerkt met de in lng gespecialiseerde haven Ras Laffan in Qatar, maar nu niet meer. Shell heeft in Qatar een enorme zogeheten GTL-installatie gebouwd die van gas vloeibare brandstofproducten maakt. Verder werkten Nederlandse bedrijven zoals BAM en Boskalis mee aan de bouw van de stadions en bijbehorende infrastructuur.

Premier Rutte verwees woensdag ook naar de faciliterende rol die Qatar heeft gespeeld (en soms nog speelt) bij de evacuatie van mensen uit Afghanistan. Qatar is een van de weinige staten met tamelijk goede betrekkingen met de Taliban. Mede daarom is de Nederlandse missie in Kabul na de inname van de Afghaanse hoofdstad vorige zomer naar Qatar verplaatst.

3 Hoeveel arbeiders zijn er omgekomen bij het werk voor het WK in Qatar?

Daarover doen heel verschillende aantallen de ronde. De Britse krant The Guardian stelde na onderzoek dat er 6.500 doden zijn gevallen sinds Qatar het WK kreeg toegekend. Qatar en wereldvoetbalbond FIFA spreken dat met klem tegen. FIFA-baas Gianni Infantino heeft het over drie slachtoffers. Hij telt uitsluitend de werknemers die op de bouwplaatsen van stadions zijn omgekomen. Maar ook dat zijn er volgens ooggetuigen veel meer dan drie. En belangrijker: stadions vormen maar een klein onderdeel van de totale WK-infrastructuur.

Bovendien overlijden de meeste werknemers niet op hun werkplek, maar elders. The Guardian baseerde zich op gegevens van ambassades van India, Bangladesh, Nepal, Sri Lanka en Pakistan, waar de meeste gastarbeiders vandaan komen. Het gaat hier om álle gastarbeiders uit die landen die tussen 2011 en 2020 in Qatar zijn overleden, dus niet alleen arbeiders op WK-projecten. Harde cijfers die dat onderscheid wel maken ontbreken. Bovendien weigert Qatar doodsoorzaken te onderzoeken, waardoor onmogelijk is vast te stellen welke sterfgevallen een verband hebben met de zware werkomstandigheden. Mensenrechtenorganisaties als Amnesty en HRW gaan uit van duizenden WK-doden.

4 Heeft minister Hoekstra gelijk dat de mensenrechtensituatie in Qatar verbeterd is?

Mensenrechtenorganisaties erkennen dat Qatar de laatste jaren heeft geprobeerd, in samenwerking met de ILO, de arbeidsorganisatie van de VN, verbeteringen door te voeren. Er zijn strengere regels gekomen voor werkgevers en er zijn bijvoorbeeld gekoelde vertrekken aangelegd waar arbeiders kunnen uitblazen. Maar het schort nog flink aan toezicht op de naleving van de regels. Er waren dit voorjaar 200 inspecteurs, terwijl er zo’n 30.000 arbeiders aan de stadions werkten. Buiten de stadions zijn er nog eens tienduizenden gastarbeiders aan het werk en hun arbeidsomstandigheden zijn niet verbeterd, in sommige gevallen zelfs verslechterd, doordat de aandacht van de inspectie vooral uitging naar de stadions.

5 Wat is de economische en politieke schade als Nederland niet zou gaan?

Dit WK is een prestigeproject waarvoor Qatar kosten noch moeite heeft gespaard en de autocratische emir Tamim bin Hamad al-Thani zou een boycot vermoedelijk als een affront voor hem persoonlijk opvatten. Dat kan betekenen dat Nederlandse bedrijven bij toekomstige projecten bij voorbaat buiten spel kunnen komen te staan. Ook zouden Qatarese diplomaten minder geneigd kunnen zijn om een goed woordje voor Nederland bij de Taliban te doen.

Lees ook: Het verschil tussen de Winterspelen in Sotsji en het WK in Qatar? De positie van de koning

6 Zou het niet-gaan van de koning een belediging zijn?

Het afgelasten van een koninklijk bezoek zou normaal worden opgevat als een politiek statement. Nu is, blijkt uit de woorden van premier Rutte en minister Hoekstra, nog geen besluit genomen of de koning aanwezig zal zijn op het WK. Een bezoek van Willem-Alexander is dus niet officieel aangekondigd bij de Qatari.

Het is bovendien een bezoek aan een evenement, geen werk- of staatsbezoek. Die worden alleen afgelast in geval van overmacht, zoals ziekte of een natuurramp. In alle andere gevallen, bijvoorbeeld bij politieke onrust in het ontvangende land, wordt gewacht tot de uitnodigende partij de uitnodiging intrekt. Niet het politieke of maatschappelijke debat in Nederland telt dan, maar de houding van het ontvangende land.

7 Wat gaan het kabinet en de koning nu doen? En komen de mensenrechten nog ter sprake?

Het kabinet zegt een „constructief-kritische dialoog” over mensenrechten te willen voeren. Dit lijkt eerder een bezweringsformule tegenover de Tweede Kamer. In de praktijk zullen de machthebbers van Qatar juist tijdens zo’n prestige-evenement als het WK niet ontvankelijk zijn voor een dialoog over de mensenrechten.

In een debat over mensenrechten kreeg minister van Buitenlandse Zaken Hoekstra (CDA) donderdag scherpe kritiek, ook van zijn coalitiepartners. Sjoerd Sjoerdsma (D66) noemde het besluit om toch naar Qatar te gaan „pijnlijk”, Don Ceder (ChristenUnie) „ernstig”. Hoekstra sprak van „een groot dilemma”, maar denkt dat tijdens en na het WK de dialoog voeren met Qatar over bijvoorbeeld mensenrechten het meest effectief is.

D66 en ChristenUnie dienden nog een motie in die het kabinet oproept de delegatie „sober” te houden, en dus niet koning Willem-Alexander naar Qatar te laten gaan. Hoekstra wilde nog niets beloven, de samenstelling van de precieze delegatie wordt gewogen in „de bredere diplomatieke context”.

8 In hoeverre zijn media die naar Qatar gaan vrij om verslag te doen van niet-sportgebeurtenissen?

Het is duidelijk dat Qatar journalisten wil ontmoedigen om buiten de stadions te werken, schrijft de internationale belangenorganisatie van journalisten RSF. Dat zou blijken uit de beperkingen waarmee televisie- en fotojournalisten moeten instemmen voor hun accreditatie voor verslaggeving van het WK.

Eerdere beperkingen voor filmende journalisten zijn officieel versoepeld, stelt RSF. Maar nog altijd is het niet toegestaan video- of foto-opnames te maken in onder meer woonverblijven, particuliere bedrijven en industriële zones. Daarmee zouden de autoriteiten doelen op locaties waar media eerder reportages maakten over de leefomstandigheden van buitenlandse werknemers. Ook het filmen in regeringsgebouwen, zorg- en onderwijsinstellingen en religieuze gebouwen is verboden.

Qatar benadrukt in een reactie aan RSF dat het niet van plan is de vrijheid van meningsuiting of de journalistieke vrijheid te beperken. „Zoals in de hele wereld gebruikelijk is het toegestaan om te filmen op privéterrein, maar daarvoor is wel toestemming van de eigenaar nodig.’’ Deze beperking geldt ook voor schrijvende journalisten.

Een journalist van NRC die in september in Qatar op reportage was, ondervond geen beperkende regels en heeft zich ook voor de accreditatie niet aan beperkingen hoeven te verbinden. Twee Noorse tv-journalisten zijn vorig jaar in Qatar gearresteerd en dertig uur vastgehouden, nadat ze een reportage hadden gemaakt over de slechte werkomstandigheden van buitenlandse arbeiders bij infrastructurele projecten voor het WK. Ze werden gedwongen hun opnames te wissen. Volgens Qatar hadden ze zonder toestemming privéterrein betreden.

Correctie (21 oktober 2022): In een eerdere versie van dit artikel stond dat de Rotterdamse haven samenwerkt met die in het Qatarese Ras Laffan, maar die samenwerking is inmiddels beëindigd. De betreffende passage is hierboven aangepast.