RIVM: concentratie schadelijke stoffen PFAS in drinkwater vaak te hoog

De concentratie PFAS in drinkwater is in delen van Nederland te hoog en moet omlaag. Dat schrijft het RIVM in een advies aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Vooral in het westen van Nederland, waar drinkwater uit rivierwater wordt gewonnen, zit vaak meer PFAS in het drinkwater dan het RIVM adviseert. Het rapport is het eerste landelijke overzicht van PFAS in Nederlands drinkwater.

Minister Mark Harbers (IenW, VVD) wil het advies opnemen als wettelijke kwaliteitseis voor drinkwater, laat hij in een reactie aan de Tweede Kamer weten. Dat betekent dat in de toekomst van drinkwaterbedrijven gevraagd wordt om PFAS uit het drinkwater te halen. De minister wil de nieuwe grenswaarden voor PFAS ook mee laten wegen in de beoordeling van vergunningen voor bedrijven die PFAS lozen. Rijkswaterstaat, omgevingsdiensten, provincies en gemeenten zijn verantwoordelijk voor die vergunningen.

Drinkwaterbedrijven zullen zich „waar mogelijk” inspannen voor een verlaging van PFAS in drinkwater, zegt een woordvoerder van VEWIN, de koepelorganisatie voor drinkwaterbedrijven. Tegelijkertijd dringen de drinkwaterbedrijven bij de minister aan op een totaalverbod op productie, toepassing en uitstoot van PFAS. „Dat drinkwaterbedrijven PFAS moeten verwijderen staat haaks op het EU-milieubeginsel dat de vervuiler betaalt”, stelt VEWIN in een reactie. „Wat niet in de bronnen voor drinkwater terechtkomt, hoeven de drinkwaterbedrijven er ook niet uit te zuiveren.”

Brandblusschuim

PFAS is een verzamelnaam voor een groep fluorhoudende stoffen die in de natuur nauwelijks afbreken. De stoffen kunnen in het milieu terechtkomen bij productie van stoffen als Teflon, bij de verwerking van afval en bij het gebruik van PFAS-houdende stoffen als brandblusschuim.

PFAS zijn schadelijk voor de gezondheid. Bij zeer hoge blootstelling is een verband met nier- en zaadbalkanker gezien. Bij langdurige blootstelling aan lage concentraties kan het immuunsysteem verzwakken. Dat kan betekenen dat mensen eerder ziek worden of minder goed reageren op vaccins. Het niveau van blootstelling via voedsel en drinkwater valt in Nederland in die laatste categorie.

Lees ook: Onderzoekers: PFAS is niet zo makkelijk af te breken als gedacht

Het RIVM benadrukt dat het overal in Nederland veilig is om kraanwater te drinken. Via drinkwater álleen krijgen mensen niet te veel PFAS binnen. Via voedsel krijgen mensen wel te veel PFAS binnen, en dat is vijf tot zes keer meer dan via drinkwater, zegt drinkwateronderzoeker Monique van der Aa van het RIVM. Waarom wordt dan niet eerst voedsel aangepakt? Van der Aa: „Drinkwater is een lokaal product, daar hebben we een verantwoordelijkheid voor. Voedselstromen zijn internationaal en worden ook Europees gereguleerd. Op Europees niveau zullen de normen hiervoor worden aangescherpt.”

De netto blootstelling aan PFAS in Nederland is te hoog en drinkwater draagt daaraan bij. Van der Aa: „De concentratie PFAS in drinkwater moet omlaag en daar moet je niet mee wachten. Dat is onze belangrijkste boodschap.”

Lozingen

In de helft van de onderzochte drinkwatermonsters was de concentratie PFAS te hoog. Die kwamen vaak uit het westen van Nederland omdat rivieren waaruit gewonnen wordt vaak direct vervuild raken met PFAS, bijvoorbeeld door lozingen. In het oosten van Nederland wordt drinkwater vaker uit grondwater gewonnen. Maar ook daar trof het RIVM in een op de tien watermonsters te veel PFAS aan.

In het water van acht pompstations in het westen van Nederland zag het RIVM incidenteel zulke hoge concentraties dat consumptie van louter drinkwater al in de buurt komt van wat internationaal als onveilig wordt geacht voor het immuunsysteem. Het RIVM heeft direct contact opgenomen met de verantwoordelijke drinkwaterbedrijven en maatregelen geadviseerd om concentraties PFAS omlaag te krijgen.

De concentratie PFAS in Nederlands drinkwater voldoet overal aan de Europese drinkwaterrichtlijn die in 2021 van kracht werd. Het RIVM beoordeelt de blootstelling toch als te hoog op basis van een advies van de Europese voedselveiligheidsorganisatie EFSA. Die concludeerde in 2020 dat mensen niet meer dan 4,4 nanogram (miljardste gram) PFAS per kilo lichaamsgewicht per week binnen mogen krijgen om nadelige gevolgen voor het immuunsysteem uit te sluiten.

De WHO adviseerde in 2017 dat maximaal twintig procent hiervan uit drinkwater mag komen. De overige tachtig procent mag uit andere bronnen zoals voedsel komen. Het RIVM heeft beide adviezen overgenomen en toegepast op de Nederlandse situatie.