‘Jullie presenteren je als kalme intelligente jongens. Maar we hebben ook de beelden gezien’, zegt de rechter in de Mallorca-zaak

Tijdens de zittingsdagen bewegen de verdachten zich behoedzaam door de hal van de rechtbank in Lelystad, waar het in de pauzes druk is omdat iedereen er samenkomt. Advocaten, psychologen, journalisten, en familie, vrienden en bekenden van de verdachten. Meestal zitten de jongens stil naast hun ouders, of overleggen ze met hun advocaten.

Ze dragen nette kleren, maar niet ouwelijk: witte Nikes, overhemden of truien zonder kreukels, en strakke spijkerbroeken. Ze hebben gladde gezichten; net geschoren of nog nooit hoeven scheren. Gel in de haren, die vers geknipt lijken.

Alle negen staan ze aan het begin van hun volwassen leven. De meesten waren net 18 toen ze in 2021 op groepsvakantie naar Mallorca gingen; sommigen om hun eindexamen te vieren. Jongens die, in de woorden van de psycholoog die een aantal van hen onderzocht, nog niet zijn „verhard” maar van wie de ontwikkeling juist „volop in beweging” is. „Gewoon vriendelijke jongens die met ‘u’ spreken”, noemt Sanil B. zijn medeverdachten tijdens een van de zittingsdagen.

Gelegenheidsgezelschap

Wie zijn de jongens die zich moeten verantwoorden vanwege een vreselijk misdrijf op de uitgaansstraat van Mallorca? Tijdens de eerste zittingsdagen ontstaat het beeld van een gelegenheidsgezelschap. Sommigen kennen elkaar goed, via de middelbare school in Hilversum, andere bekenden en vrienden zijn alleen voor deze vakantie aangehaakt. Sommige verdachten zijn sociaal handige studenten, anderen in zichzelf gekeerde tieners. Maar bij iedereen is ‘Mallorca’ veruit het heftigste wat er in hun leven is gebeurd.

Hun gedrag in de rechtbank is moeilijk te rijmen met de daden waarvan ze worden verdacht, zegt de rechter meermaals tijdens de zittingen. Drie van hen staan terecht voor doodslag op Carlo Heuvelman (27); de anderen voor openlijke geweldpleging. Tegen verdachte Kaan B.: „Hier presenteren jullie je allemaal als rustige, kalme intelligente jongens. Maar we hebben ook de beelden gezien. En dan komt een ander beeld naar voren.” Op een andere dag: „Jullie zeggen allemaal: dit gedrag heb ik niet van mijn ouders meegekregen.”

Afgelopen week hebben de verdachten de kans gekregen om de rechters te laten zien wie ze zijn. Ze doen dat allemaal op een andere manier. Hoofdverdachte Sanil B. praat honderduit. Gedurende deze zaak is hij rechten gaan studeren, blijkt. Hij is geïnspireerd door wat hij na de vakantie op Mallorca allemaal heeft meegemaakt. Hij wil rechtspsycholoog worden – iemand die onder meer getuigenverklaringen op betrouwbaarheid beoordeelt.

Loyaal aan de groep: niemand weet wat er in Mallorca met Carlo is gebeurd

Sanil heeft een bijbaan in een callcenter en woont bij zijn ouders. Volgens de rechter behandelt hij de rechters en officieren van justitie als „gelijkwaardige gesprekspartners”. Als het op een van de zittingsdagen gaat over het dna van Carlo Heuvelman, dat op Sanils schoen is aangetroffen, stelt hij een gedetailleerde vraag aan de deskundigen. „Ik heb nog nooit meegemaakt dat een verdachte dat deed”, zegt de rechter.

Ook de andere hoofdverdachten, Hein B. en Mees T., praten uitgebreid over zichzelf. De straattaal uit hun app-berichten is in de rechtszaal heel ver weg. Hein doet sinds januari een ontwerpopleiding en woont thuis, bij zijn „lieve ouders” die hem toen hij vastzat twee keer per week kwamen bezoeken. Hij vindt zichzelf niet in het beeld van de gevangenis passen. „De manier waarop ik praat, hoe ik eruit zie. Dat ik het op school altijd best goed heb gedaan.”

Mees T. noemt zichzelf „gewoon een jongen van 19 die van dieren houdt”. „Ik ben gezellig maar soms een beetje impulsief.” Hij heeft adhd en daar wil hij graag medicijnen voor. Mees hoopt dat hij het impulsieve gedrag waar hij bekend om staat dan beter kan beheersen. Hij zegt soms opmerkelijke dingen tegen vrienden, blijkt uit opgenomen gesprekken. Dat hij na de rechtszaak een boek over alles gaat schrijven en een tattoo zal laten zetten, bijvoorbeeld. Hij vraagt aan vrienden of ze een keer komen kijken, omdat het „vet” is. „Niet sjiek”, reageert Mees op zijn eigen woorden. „Ik snap niet zo goed waarom ik dat zeg.”

Ze formuleren zorgvuldig. „Mijn leven heeft een wending gekregen die ik niet verwachtte”, zegt Kaan B. En, als hem naar zijn nachtmerries wordt gevraagd: „Denkende dat ik nog steeds in detentie zat.”

Kaan (19) zegt dat hij aan zijn ouders heeft gevraagd niet naar de rechtbank te komen tijdens het proces, vanwege de „mediacommotie”. Dat is soms eenzaam, geeft hij toe. „Maar mijn ouders hebben ook al een vakantie gemist door mij. Dit heeft al meer negatieve impact op hen gehad dan dat ik ooit zou willen hebben.”

Niet alle verdachten laten veel van zichzelf zien. Daan van S. vindt „zelfreflectie heel moeilijk om te doen”. Hij heeft van augustus tot december 2021 vastgezeten, heeft een alcoholverbod en ging dit jaar vijf à zes keer per week naar de sportschool. Hij is een hbo-opleiding begonnen en wil later een bedrijf beginnen.

Blanco strafblad

In het reclasseringsrapport staat dat Lars van den H. oppervlakkige antwoorden geeft. Als de rechter hem vraagt waarom, zegt hij: „Dat vind ik een moeilijke vraag.” Lars, die een sportopleiding heeft gedaan en in de winter skiles geeft, wijt het aan „spanning”.

De meeste verdachten hebben een blanco strafblad, maar sommigen zijn weleens in aanraking geweest met justitie. Mees T., die als enige nog vast zit omdat hij zijn voorwaarden overtrad door te blowen, sloeg eens iemand een gebroken kaak. Toen hij de avondklok overtrad en werd aangehouden ging Daan beneveld de confrontatie aan met de politie.

Stan F., die alleen wordt verdacht van openlijk geweld en geen alcoholverbod heeft, kreeg deze zomer nog een boete vanwege baldadigheid op straat. Daarbij was alcohol in het spel, maar hij wil er verder niets over zeggen. Ook een aantal andere verdachten drinkt nog steeds geregeld, terwijl alcohol een rol speelde in die nacht op Mallorca. Voor de meeste jongens adviseert de Reclassering een training alcohol en geweld.

De vraag die de psychologen bezighoudt, is of deze jongens ‘af’ zijn. Het is opvallend hoe vaak ze aangeven dat ze aan de buitenkant misschien ongevoelig of stoïcijns overkomen, maar dat vanbinnen emoties borrelen.

De rechters moeten ook bepalen of de verdachten onder het jeugd- of het volwassenenrecht gestraft moeten worden. Omdat ze tijdens het delict bijna allemaal 18 waren, ligt het volwassenenrecht voor de hand. Maar een van de psychologen vindt dat zulke jongeren het meeste baat hebben bij straf volgens het jeugdrecht, omdat de ontwikkeling nog niet af is. „Pedagogisch” is nog van alles mogelijk, en in de jeugdgevangenis is betere begeleiding.

Platitudes

De rechters vinden het opmerkelijk dat veel jongens uitgebreid verklaren over de gevolgen van de zaak voor hun eigen leven, maar blijven hangen in platitudes als het gaat om de consequenties van hun gedrag voor het leven van anderen.

Mees T. vindt het „een hele moeilijke, goede vraag” of hij zich verantwoordelijk voelt voor het overlijden van Carlo. „Ik vind me niet verantwoordelijk, maar er speelt wel iets. Ik ben een rader geweest in het geheel.” Stan F., die tijdens eerdere verhoren nog in huilen uitbarstte als het over de familie van Carlo Heuvelman ging, zegt tijdens een zitting dat het „vervelend” is voor de nabestaanden. Of hij nog heeft nagedacht over zijn eigen rol? „Een beetje, maar mijn rol was niet aanzienlijk. Dus ik heb er niet heel veel aandacht aan besteed.”

Slechts incidenteel wordt die zelfreflectie concreter, bijvoorbeeld bij Kaan. Hij is geconfronteerd met een versie van zichzelf, waarvoor hij zich schaamt. „Ik heb me heel lang slecht gevoeld in detentie, maar daar schaam ik me voor. Want anderen, zoals de nabestaanden, moeten het veel zwaarder hebben gehad.”

Nadat op donderdag de nabestaanden van Carlo Heuvelman aan het woord zijn geweest, mogen de verdachten reageren. Alleen Sanil doet dat uitgebreid: hij probeert zijn tranen in bedwang te houden, de kern van zijn verhaal is dat hij net als de ouders hoopt dat de schuldige wordt gevonden – hij is het niet, benadrukt hij. De rest houdt het kort. „Obligate woorden”, zegt Edwin Bosch, advocaat van de vriendin en de ouders van Carlo Heuvelman.

Het is de vraag welke indruk van de negen verdachten de rechters mee naar huis hebben genomen. En welke rol dat zal spelen in een eventueel op te leggen straf. Komende maandag zal het OM een strafeis formuleren in de zaak. De uitspraak is een maand later. Een ding lijkt duidelijk: van eenduidigheid is in de Mallorca-zaak geen sprake. De groep bestaat uit negen individuen, en zelfs die individuen laten in en naast de rechtszaal soms een tegenstrijdige indruk achter.

Tijdens een gesprek met een psycholoog in de aanloop naar het proces zegt Mees stoer dat hij tijdens een van de vechtpartijen die nacht „een van de mooiste drie klappen ooit” uitdeelde. Hoe zit dat? Waarom buiten de rechtbank toch steeds weer die „bravoure-houding”, wil de rechtbank weten. „Het is de houding van een jongeman van 19 die een muurtje opzet”, zegt Mees T. „Een jongen die van zich afbijt. Er is een kant van me die wil schreeuwen. Ik weet niet wie ik ben. Ik zit er heel dubbel in met mijn gevoelens. Ik ben het allebei.”