Jeugdzorg moet liever voor kinderen worden

Het jeugdzorgsysteem moet op de schop. Dat weet ik, omdat iedereen het zegt. „Jeugdzorg moet op de schop, en snel ook”, schrijft een hoogleraar forensische psychologie in augustus 2021. ‘Jeugdzorg gaat op de schop’, belooft de Volkskrant in mei 2022. „Op de lange termijn moet het jeugdzorgsysteem op de schop”, zegt de NOS in september 2022. Fotomodel Kim Feenstra zegt het in Metronieuws eveneens: ‘Systeem op de schop’.

Helaas meldt Jeugdzorg Nederland deze maand dat het systeem nog lang niet op de schop gaat. De minister en de staatssecretaris hebben wel plannen om acute knelpunten in de jeugdbeschermingsketen op te lossen, maar veel haast is er niet bij.

Jeugdzorg leest in de plannen „vooral afspraken die ‘dit najaar’ volgen, een plan van aanpak dat nog gemaakt moet worden, een vrijblijvende handreiking, een gesprek, een ‘verkenning’ naar ‘de mogelijkheid’, een inventarisatie.” En geld, ho maar, voegt Jeugdzorg daar zorgelijk aan toe.

Ziehier het verhaal in een notendop. Een krakend systeem, vernietigende rapporten, geen zicht op verbetering en een half miljard bezuiniging op de jeugdzorg in het regeerakkoord van het kabinet-Rutte IV. Moet er derhalve geld bij? Ja, natuurlijk, er moet altijd geld bij. Die half miljard was „de meest domme bezuiniging die je kunt bedenken”, zegt FNV-vakbondsbestuurder Maaike van der Aar in NRC. De hulpverleners hebben dringend steun nodig.

Dan komt diezelfde Maaike van der Aar in Metronieuws aan het woord over financiële belangen en perverse prikkels op de markt van de zorg. Instellingen krijgen betaald per bezet bed, zegt ze. „Dan moet je als organisatie zorgen dat je bedden beslapen zijn. Terwijl we idealiter geen kinderen uit huis willen plaatsen.” Kortom, er moet geld bij, maar je moet niet voor de lol kinderen uit huis plaatsen die helemaal niet uit huis geplaatst moeten worden. Het systeem moet, met andere woorden, op de schop!

Tja, wat moet ik hier nog aan toevoegen? Misschien dat volgens mij het systeem allang op de schop is en dat daar weinig aandacht aan wordt besteed. Zeker, het is waar dat de regering traineert. Dat ze zoveel tegelijk moet doen, met zo weinig, dat ze haar geloof in de maakbaarheid van de maatschappij heeft gematigd. Systeem op de schop? zucht ze. Eerst maar eens een verkenning, een handreiking, een inventarisatie.

Maar kijk, daar komt via een achterdeur de cavalerie binnen, in de vorm van AI. Die zal overheden in staat stellen alle problemen als bij toverslag op te lossen. Weg met de knelpunten: in de ene na de andere gemeente worden projecten gestart om kindermishandeling met data-analyses te traceren. Je doorzoekt alle gegevens van alle kinderen in de buurt en dan kun je met behulp van risico-indicatoren simpelweg vaststellen welk kind je uit huis moet plaatsen. Slim!

Onder de naam GIRFEC (Getting it right for every child) is deze aanpak ooit overgewaaid uit Schotland, waar hij overigens al lang weer is ingetrokken, er zijn problemen mee. Maar in Nederland stapt men daar soepeler over heen. Wil je data uit onderwijs en zorg aan elkaar koppelen, terwijl dat volgens ‘de letter van de wet’ niet mag? Een bestuurder van een inrichting voor kinderen met ernstige gedragsproblemen jubelt in gesprek met het Nederlands Jeugdinstituut dat het verbod is omzeild door de kinderen om ‘toestemming’ te vragen. Tjongejonge.

Het systeem duikt in de ene gemeente op, wordt wegens onrust weer ingetrokken, en duikt in een andere gemeente, onder een andere naam, opnieuw op. Nu weer in Maassluis, Vlaardingen en Schiedam: gemeenten en zorgverleners vinden dat ze „dynamisch inzicht nodig hebben in de ontwikkeling per (sub)doelgroep en voor de afzonderlijke buurten en wijken in de gemeente als basis voor ons handelen”. Ook hier wordt jongeren gevraagd om toestemming voor het delen van data.

Klinkt fantastisch, maar dit loeren in data van subdoelgroepen in afzonderlijke buurten is helemaal niet zo gunstig. Wat in het echt mis gaat met vooroordelen over mishandeling, gaat minstens zo mis met informatisering. Want wat is mishandeling? De informatiesystemen hebben geen flauw idee. Worden kinderen door hun ouders mishandeld als ze vanwege de hoge gasrekening niet te eten krijgen? Zijn kapotte schoenen een signaal van verwaarlozing? Of juist van armoede? Weten de systemen veel!

Het doorzoeken van data is het paradepaardje van het maakbaarheidsoptimisme. Maar de jeugdzorg heeft al problemen genoeg. Ze kan er niet ook nog eens vooroordelen over subdoelgroepen bij gebruiken die verstopt zitten in systemen waarmee je als ouder of hulpverlener niet in gesprek kunt. Ja, jeugdzorg moet op de schop. Door liever te worden voor kinderen. Niet door oude fouten en perverse prikkels te digitaliseren.