Felle protesten in Iran: ‘Jina is een symbool van onze onderdrukking geworden’

‘Sorry, de verbinding is heel slecht”, zegt een vrouw in Iran over een haperende telefoonlijn. „Het internet valt de hele tijd uit. Dat komt door de regering, ze proberen ons van de wereld af te snijden. Ik ben bang dat we in de komende dagen helemaal geen internet meer zullen hebben.”

De vrouw van achterin de twintig woont in de stad Sanandaj (in het Koerdisch: Senna) en demonstreert al een week tegen het Iraanse regime. Vanwege het grote risico op arrestatie wil ze niet met haar naam in de krant. NRC beschikt over haar naam en een opname van het gesprek.

De protesten begonnen na de dood van de 22-jarige Koerdische vrouw Mahsa Amini (haar Koerdische voornaam is Jina, wat ‘leven’ betekent). Amini kwam uit de Koerdische plaats Saqez en werd vorige week dinsdag opgepakt door de zedenpolitie in Teheran, die vond dat ze haar hoofddoek niet strak genoeg om had. Daarbij is ze volgens ooggetuigen op haar hoofd geslagen, waarna ze in een coma belandde en drie dagen later overleed. Inmiddels hebben de protesten zich door heel Iran verspreid.

„Jina is een symbool van onze onderdrukking geworden”, zegt de vrouw over de telefoon. „Maar deze protesten gaan om veel meer dan Jina. We protesteren omdat we onze rechten willen, vrij willen zijn en de regering willen veranderen.”

De vrouw is net terug van demonstraties en vertelt wat ze op straat gezien heeft. „Er was een meisje dat naar het midden van de straat liep, haar hoofddoek aftrok en ermee in het rond begon te zwaaien. Toen kwam de politie. Ineens begonnen ze te schieten, met echte kogels. We renden zo hard als we konden. Ik was heel bang, maar voelde me op dat moment ook vol met leven. Deze beweging geeft ons leven.”

Lees ook Protest van Iraanse vrouwen tegen zedenpolitie zwelt aan

De provincie Koerdistan is niet alleen het epicentrum van de protesten, er wordt ook extra hard opgetreden door de Iraanse autoriteiten. „De aantallen politiemensen hier zijn veel hoger dan in andere steden”, zegt de vrouw. „Eerst vocht de politie met traangas en wapenstokken, maar nu gebruiken ze echte kogels. Er is een oorlog gaande op straat, een oorlog tussen de regering en het volk. Maar waar de regering wapens gebruikt, hebben wij alleen stenen en onze slogans.”

Tot dusverre kwamen 31 demonstranten om het leven, meldt de BBC op basis van een Iraanse mensenrechtenorganisatie. Het toenemende geweld van de autoriteiten roept herinneringen op aan de zogenoemde Novemberprotesten van 2019, toen vele honderden mensen om het leven kwamen. Ook toen was er sprake van een internet-black out, waardoor de schaal van de repressie pas later aan het licht kwam.

Zowel dit keer als tijdens eerdere protesten eisten demonstranten de val van het regime. Maar waar de betogingen in 2019 begonnen na een verhoging van de brandstofprijzen, staan dit keer de eisen van vrouwen meer centraal. „Er zijn veel meer vrouwen op straat dan tijdens eerdere protesten”, zegt ook de vrouw in Koerdistan. „We noemen deze protesten de vrouwenrevolutie.”

‘Gillen van angst’

Het lot van de vermoorde Jina komt voor Iraanse vrouwen dan ook heel dichtbij, zegt Azadeh Pourzand, een Iraanse onderzoeker die promoveert op de vrouwenrechtenbeweging in Iran aan de School of Oriental and African Studies in Londen. „Iedere Iraanse vrouw weet wat het is om met de zedenpolitie in aanraking te komen”, zegt Pourzand telefonisch. Haar eigen eerste ervaring was toen ze vijf jaar oud was. „De zedenpolitie viel een familiebijeenkomst binnen waarbij mannen en vrouwen naast elkaar zaten en vrouwen geen hoofddoek droegen. We werden allemaal meegesleurd naar een detentiecentrum. Ik herinner me nog steeds hoe hard ik moest gillen van angst.”

De Iraanse zedenpolitie controleert of de bevolking zich houdt aan de strikt islamitische gedragsnormen van het regime. Een te losjes gedragen hoofddoek, een strakke spijkerbroek of geflirt tussen mannen en vrouwen kunnen allemaal reden zijn voor arrestatie. „Vervolgens brengen ze je naar een ‘heropvoedingscentrum’”, zegt Pourzand. „De zedenpolitie presenteert dit als een gunst om je op het goede pad te houden. Maar het is pure intimidatie.”

Die voortdurende dreiging schept volgens Pourzand eenheid en politiek bewustzijn onder Iraanse vrouwen van verschillende achtergronden. „We voelen ons allemaal tweederangsburgers”, zegt de onderzoeker. „Zodra je je huis uitstapt, moet je vechten. Je moet vechten om niet te worden lastiggevallen door mannen, om niet gearresteerd te worden door de politie, om niet moreel corrupt te worden genoemd. Die ervaring maakt van vrouwen activisten. Zo schiet het islamitische regime zichzelf in de voet.”

Koerdische onafhankelijkheid

Naast vrouwenrechten staan ook de rechten van etnische minderheden tijdens deze protesten centraler dan voorheen. „Koerdistan is de leider van deze protesten”, zegt de Koerdische vrouw. „Wij geloven dat Jina niet alleen vermoord is vanwege haar hoofddoek, maar ook omdat ze een Koerd is.”

Iran telt naast een Perzische meerderheid talloze minderheden, waaronder Koerden, Azerbeidzjanen, Baloetsjen, Gilaki en Arabieren. „Wij worden dubbel onderdrukt”, zegt de vrouw. „Net als andere Iraniërs lijden we onder het islamitische regime, maar we hebben ook andere eisen. We willen onze toekomst zelf kunnen vormgeven. We willen onafhankelijkheid.”

De vrouw proeft dit keer meer begrip voor dat soort grieven bij haar Perzische landgenoten dan voorheen. „Er is dit keer veel meer eenheid tussen Koerdische en Perzische demonstranten”, zegt ze. „De Perzen gebruiken onze Koerdische slogans, zoals ‘Jin, Jiyan, Azadi!’ (vrouw, leven, vrijheid). Ondanks onze verschillen willen we allemaal af van dit islamitische regime.”

Maar of de protesten door zullen zetten, durft de vrouw niet te zeggen. Donderdagavond waren er volgens haar in Koerdistan al minder mensen op straat dan in de dagen daarvoor. „Het regime is bezig heel veel wapens en politie naar Koerdistan te verplaatsen”, zegt ze. „Op sociale media zag ik zelfs een foto van een tank. Ik weet niet wat ik moet geloven, maar ik weet dat dit regime bereid is ons te vermoorden.”