Pas op met algoritmes voor een duurzame planeet

Van energiemeters tot zelfrijdende auto’s en van koelkasten tot gezondheidsapps: slimme technologie gestuurd door zelflerende algoritmes wordt ingezet om ons dagelijks leven comfortabeler en duurzamer te maken. Maar wat nu als we grote wereldwijde duurzaamheidsuitdagingen kunnen oplossen met behulp van algoritmes? Kunnen we ook een slimme planeet ontwerpen – een algoritme voor een duurzame aarde?

Steeds meer overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties hebben die ambitie. Zo investeert de Europese Unie acht miljard euro in de ontwikkeling van een zo precies mogelijke ‘digitale tweeling’ van de aarde om milieuverandering te monitoren en voorspellen. Deze digitale tweeling moet een real-time realistische digitale representatie van de aarde worden, waarmee klimaatrisico’s in kaart kunnen worden gebracht en het effect van verschillende klimaatmaatregelen kan worden doorgerekend.

Ook Microsoft werkt aan een ‘planetaire computer’ waarmee de aarde kan worden gemonitord en gemanaged op basis van grote hoeveelheden door slimme algoritmes geanalyseerde data. Het idee achter deze projecten is dat we met behulp van bijvoorbeeld sensoren en satellieten steeds meer data kunnen verzamelen die we vervolgens geautomatiseerd kunnen analyseren. Dit zou leiden tot een beter begrip van milieu- en klimaatrisico’s en tot intelligente besluitvorming door te voorspellen wat de effecten van verschillende milieumaatregelen zouden zijn.

Het klinkt aantrekkelijk: op basis van ‘objectieve’ gegevens beslissingen nemen omdat ze effectiever zijn. Maar is zo’n techno-fix daadwerkelijk zo effectief en vrij van politiek? Niet per se.

Keuzes maken

Ten eerste veranderen digitale data en slimme technologie onze kijk op en kennis van milieuproblemen. Meer data resulteren niet automatisch in betere regulering. Het verzamelen van data betekent dat keuzes moeten worden gemaakt: wat gaan we meten om een representatief beeld van een milieuprobleem te krijgen? Hoe wordt iets gemeten? Hoe worden data geanalyseerd? Wie bepaalt dit? En wat zegt dit nu eigenlijk?

Zo kunnen we bijvoorbeeld de hoeveelheid bos op aarde meten aan de hand van satellietbeelden. Op deze manier kunnen we vanuit de ruimte zien waar bosbranden, houtkap en grondstofwinning plaatsvinden. Als dat vervolgens de basis vormt voor regulering ontstaat het gevaar dat we ons alleen op die directe oorzaken (en schuldigen!) richten, zoals in gebieden in de Amazone waar veel illegale ontbossing plaatsvindt.

Maar waarom worden bossen eigenlijk gekapt? Internationale maatschappelijke drijfveren zoals vleesconsumptie en het gebruik van palmolie blijven buiten beeld. Een planetaire computer kan bepaalde aspecten van milieuproblematiek zichtbaar maken en analyseren, maar het risico is dat daarmee de sociale en politieke keuzes die ten grondslag liggen aan die problemen onderbelicht blijven.

De rol van grote techbedrijven bij milieuvraagstukken neemt snel toe

Ten tweede zorgt de toenemende afhankelijkheid van digitale technologie ook voor veranderingen in wie er kan en mag meebeslissen over de manier waarop wereldwijde milieuproblemen worden aangepakt. Kan het identificeren van klimaatverandering worden overgelaten aan bedrijven als Microsoft en wie krijgt toegang tot deze data? Technologiebedrijven krijgen ook binnen het oplossen van milieuvraagstukken een steeds belangrijker rol als poortwachters van de digitale wereld.

Daarnaast werkt niet alleen de EU, maar ook China aan een ‘digitale aarde’. Wat zijn de geopolitieke gevolgen van deze projecten, en wiens belang wordt ermee gediend? In hoeverre kunnen bijvoorbeeld landen en mensen die het meest geraakt worden door klimaatverandering, profijt hebben van deze technologie?

Geautomatiseerde besluiten

Tot slot maakt het gebruik van slimme algoritmes nieuwe manieren van regulering mogelijk. Met behulp van algoritmes kan besluitvorming geautomatiseerd worden. Op het niveau van de individuele burger kan een slimme app iemand op basis van data digitaal ‘nudgen’ in de richting van een duurzame keuze. Het digitale voedingsadvies laat bijvoorbeeld alleen duurzame producten zien.

Voor beleidsmakers kunnen algoritmes de uitkomsten van verschillende beleidsinterventies simuleren. Daarmee kunnen ze beter anticiperen op de mogelijke effecten van die interventies. Maar om te kunnen bepalen wat de ‘beste’ optie is, moet het algoritme geprogrammeerd en getraind worden. Op basis van welke criteria ‘beslist’ het algoritme? Dat blijft een politieke keuze.

De vraag hoe een slimme duurzame aarde eruitziet is dus niet zozeer een technologische, maar vooral een politieke vraag. Digitale technologieën kunnen een belangrijke rol spelen in het aanpakken van milieuproblemen, maar we kunnen niet verwachten dat ze de oplossing zijn voor de complexe maatschappelijke vraagstukken die ten grondslag liggen aan deze problemen.

Dit artikel is gebaseerd op een wetenschappelijke publicatie van een achttal auteurs in het tijdschrift One Earth.

-----------------