Vladimir Poetin mag energie-oorlog met Europa niet winnen

Aan het begin van het stookseizoen is Europa verwikkeld in een regelrechte energie-oorlog met Moskou. En ook die oorlog mag Vladimir Poetin niet winnen. De krachtmeting tussen het Westen en Rusland is afgelopen week opnieuw geëscaleerd toen staatsbedrijf Gazprom de belangrijke Nord Stream 1-pijpleiding, die Russisch gas naar Duitsland brengt, voor onbepaalde tijd volledig afsloot. Wat iedereen wel wist werd nu ondubbelzinnig duidelijk: Rusland levert geen gas meer via de leiding als antwoord op Europese sancties. Gaan de sancties van tafel, gaat het gas weer stromen, aldus het Kremlin. Via Nord Stream 1 werd éénderde van het gas dat de Europa uit Rusland importeerde vervoerd.

Poetins oorlog in Oekraïne vertaalt zich in een extreme prijs voor gas én voor elektriciteit, waarvan de prijs gekoppeld is aan de gasprijs. Gas was deze zomer in Europa gemiddeld 83 procent duurder dan een jaar geleden, elektriciteit 42 procent. Poetins gedraai aan de gaskraan is niet de enige oorzaak van hoge prijzen, maar wel de belangrijkste.

De oorlog in Oekraïne is daarmee doorgedrongen tot meterkasten in miljoenen westerse huishoudens en knaagt aan de economische slagkracht van Europa omdat bedrijven in problemen raken. Bij Aldel-Damco in Groningen ligt de productie van aluminium sinds begin deze maand stil. In Duitsland ging een fabrikant van wc-papier failliet, vroeg een staalfabrikant arbeidsduurverkorting aan en staakte een fabrikant van stikstof de productie omdat de gasrekening voor oktober 30 miljoen euro hoger uit zou vallen.

Lees ook: Europa zoekt koortsachtig naar een manier om de energiecrisis te bestrijden. Zes vragen en antwoorden

Poetins motief is helder: hij wil onrust zaaien in het Westen om zo een wig te drijven in de alliantie die zich rond Oekraïne schaarde. Onvrede over de hoge prijzen speelt politieke partijen op de flanken in de kaart. In Praag gingen zondag 70.000 mensen de straat op om te protesteren tegen de EU, de NAVO én de hoge energieprijs.

Regeringen in heel Europa zijn nu naarstig op zoek naar oplossingen. Een eenvoudige maatregel is de financiële tegemoetkoming. Duitsland kondigde een steunpakket van 65 miljard euro aan, de nieuwe Britse regering legt 150 miljard pond op tafel. Nederland verlaagde al belastingen op energie en beloofde huishoudens met lage inkomens een eenmalige toeslag.

Veel noodprogramma’s hebben het nadeel dat ze de inflatie verder aanwakkeren, maar ze zijn wel een manier om huishoudens in nood snel te helpen en daarom nu onontbeerlijk.

In Brussel wordt daarnaast gesproken over maatregelen die ingrijpen in de energiemarkt. Zo wil de Commissie een belasting opleggen aan bedrijven die elektriciteit opwekken met goedkope energie, zoals kernenergie, maar die profiteren van de gestegen stroomprijs. De afgeroomde opbrengst moet ten goede komen aan de consument. Ook stelt ze een solidariteitsheffing voor op andere bedrijven die enorm van de gestegen prijs profiteren, zoals de gas- en olieproducenten.

Er zou ook een maximumprijs voor Russisch gas ingesteld kunnen worden zodat Poetin minder winst opstrijkt. Het gevaar dat Rusland dan helemaal geen gas meer levert neemt de Commissie op de koop toe: ze gaat ervan uit dat Poetin de kraan in de loop van de winter hoe dan ook zal dichtdraaien. Ook gaan er in Europa al maanden stemmen op om een maximumprijs in stellen voor alle gas dat via pijpleidingen wordt aangevoerd.

Het zijn voorstellen waarvan de praktische uitwerking nog onduidelijk is en die allemaal hun eigen nadelen hebben. En het zijn maatregelen die ingrijpen in het vrije economische verkeer. Prijsplafonds en afgeroomde winsten stroken onder normale omstandigheden niet met de uitgangspunten van een liberale economische ordening. Maar een hybride oorlog is geen normale omstandigheid.

Er is één maatregel die in elk geval steun verdient: energiebesparing. Minder verbruik vertaalt zich in een lagere rekening én is goed voor het klimaat. De Commissie kijkt dan ook naar mogelijkheden om bezuinigingen op het stroomverbruik tijdens piekuren af te dwingen.

Europa, en dan met name Duitsland, heeft zichzelf in een benarde positie gemanoeuvreerd door jarenlang in hoge mate te leunen op één energiebron en één leverancier: gas uit Rusland. Die afhankelijkheid wordt een gevaar als de leverancier zich tegen je keert. Europese politici hebben daarom de afgelopen maanden de hele wereld afgestruind op zoek naar alternatieve producenten. Op den duur zal de afhankelijkheid van Rusland dus minder worden. Totdat het zover is moet Europa met traditionele én ongebruikelijke ingrepen proberen de winter door te komen. Eén optie is er in elk geval niet: toegeven aan Poetin.