Zweedse politicoloog: ‘De radicaal-rechtse visie op migratie is het nieuwe normaal’

Politieke paria’s waren de radicaal-rechtse Zweden Democraten twaalf jaar geleden nog. Maar sinds de anti-immigratiepartij in 2010 door de kiesdrempel brak, steeg haar populariteit bij elke stembusgang. Deze zondag kunnen de Zweden Democraten (SD) zelfs de tweede partij van het land worden en het Zweedse politieke landschap op zijn kop zetten.

Zweden is traditioneel verdeeld in twee politieke blokken, links en rechts. Momenteel regeren de sociaal-democraten onder leiding van premier Magdalena Andersson in een minderheidsregering met gedoogsteun uit het linkerblok. De sociaal-democraten zijn al honderd jaar de grootste en zullen dat wel weer worden. Maar het is de vraag of hun beoogde rood-groene coalitie het haalt. Het is een nek-aan-nekrace met het rechterblok.

En aan de rechterkant dreigen de conservatief-liberale Gematigden voor het eerst te worden ingehaald door de SD. Twaalf jaar geleden werd samenwerking met deze partij met nazistische wortels uitgesloten. Inmiddels is gedoogsteun geen taboe meer, maar een serieuze optie.

Dat zie je overal in Europa, zegt hoogleraar politicologie Ann-Cathrine Jungar. „Als centrum-rechtse partijen geen zin meer hebben in de oppositie, nemen ze radicaal-rechtse partijen aan boord.”

Inclusief hun politieke agenda. Het thema immigratie was als gevolg van het cordon sanitaire in 2010 onbespreekbaar. Inmiddels wordt het integratiedebat volop gevoerd. „Het standpunt van de SD is het nieuwe normaal”, zegt Jungar via een videoverbinding vanuit Stockholm.

Hoe radicaal is de SD?

„Ze zijn te vergelijken met de Nederlandse PVV. Ze zijn ook tegen de islam, maar noemen die minder bij naam. Ze spreken over ‘culturen die niet verenigbaar zijn met westerse waarden’. Als het gaat over immigratie hebben ze dezelfde ideeën.”

Een parlementariër van de SD twitterde onlangs een foto van een metro met het partijlogo en de tekst: ‘Welkom bij de repatriëringstrein. U bent in het bezit van een enkeltje. Volgende stop: Kabul.’ Is dat typerend of een uitzondering?

„Moeilijk te zeggen. De partij heeft schoon schip gemaakt en de banden met de extremistische jeugdvereniging verbroken. Maar bij elke verkiezing komt er wel een racistische uiting op sociale media naar boven. De traditionele media functioneren dan als de schoonmaakster. Bij ophef wordt zo iemand uit de partij gezet. Ze hebben sinds 2010 meer dan honderd extremisten weggestuurd.”

Deze parlementariër mag blijven.

„Omdat traditionele partijen veel ideeën van de SD hebben overgenomen is de partij genormaliseerd. De partij is bang hierdoor radicalere kiezers te verliezen. De SD gebruikt als geen andere partij sociale media. Ze financieren kanalen en personen die extremere posities tot uiting brengen. Dat is strategie. De extremistische jeugdbeweging gaat nu niet de kiesdrempel halen, maar vormt wel een bedreiging voor de SD. Zo zie ik die treintweet. Als een poging extremere kiezers erbij te houden.”

Lees ook dit profiel van de leider van de Zweden Democraten: Door deze man groeit radicaal-rechts in immigratieland Zweden

Welke ideeën van de SD zijn overgenomen door traditionele partijen?

„Sinds 2015 heeft Zweden al een veel restrictiever immigratiebeleid. Alle partijen zeggen nu dat het nog strenger moet. Deze week werd de minister van Binnenlandse Zaken geïnterviewd, een sociaal-democraat, en hij stelde een limiet voor van 50 procent immigranten in bepaalde wijken. En hij zei ook dat zijn partij verantwoordelijk is voor de gefaalde integratie in Zweden. Dat ze immigranten aan het werk hadden moeten zetten en Zweedser hadden moeten maken.”

Wat is het verschil nog met de SD?

„Die zijn nog veel restrictiever op het gebied van gezinshereniging. En ze willen mensen met een criminele achtergrond uitzetten. Ze willen nog restrictiever worden dan Denemarken en Noorwegen, maar wel binnen de normen van de Europese Unie.”

Past dit in een Europese trend?

„Absoluut. Je ziet dat de Zweden Democraten hun toon matigen naarmate ze groter worden. Ze hebben de Russische invasie van Oekraïne veroordeeld. NAVO- en EU-lidmaatschap onderschrijven ze nu ook, terwijl ze bij de vorige verkiezingen nog voor een ‘Swexit’ waren. Dat laat zien dat ze een legitieme partij willen worden, met het oog op regeringsdeelname in de toekomst.”

Wat gebeurt er als de SD groter wordt dan de Gematigden?

„Niemand is bereid om de SD op te nemen als volwaardige partner in een coalitie. Maar een rechtse minderheidsregering gedoogd door de SD is goed mogelijk. Zweden past zich aan aan andere Europese landen. Het is gewoon een laatkomer.”

In 2010 spraken alle partijen af het niet over migratie te hebben. Kreeg de SD daardoor wind in de zeilen?

„Nee, alles veranderde door de vluchtelingencrisis in 2015. Toen bewogen alle partijen richting de SD. Nu is immigratie een van de belangrijkste onderwerpen, net als veiligheid.”

Hoe erg is de criminaliteit en hoe duidelijk het verband met migratie?

„De algemene criminaliteit is verergerd. Veel jonge mensen worden gedood. Het is voornamelijk de tweede generatie immigranten die nu met vuurwapens zwaait. Dat komt door gefaalde integratie. Jongeren die geen uitzicht hebben op werk. Segregatie. Slecht onderwijs. Gewelddadige rapcultuur. Gangrivaliteit. Er zijn veel verklaringen.”

Hoe kan het dat in het land van Greta Thunberg klimaat niet hoger op de agenda staat?

„Klimaat en energie stonden nooit in de top-5 van belangrijkste verkiezingsthema’s. Het komt ook omdat jonge klimaatactivisten vies zijn van politiek. De Groenen hebben in de peilingen zelfs even onder de kiesdrempel van 4 procent gezeten.”

Hoe zou u deze campagne typeren? Volgens sommigen gaat het er harder aan toe dan voorheen.

„Mensen hebben een kort geheugen. Verkiezingen zijn altijd smerig. Politicologen zien wel toenemende polarisatie. En er is meer angst voor buitenlandse inmenging, de minister van Defensie noemde de SD een gevaar voor de veiligheid omdat sommige leden nauwe banden met Rusland onderhouden. We zien ook dat de SD trollenfabriekjes gebruikt om bepaald nieuws te verspreiden. En wat ik behoorlijk verontrustend vind is dat een SD-lid suggereerde dat de verkiezingen misschien niet helemaal eerlijk zullen verlopen. Hij plantte zaadjes van wantrouwen.”

Verandert het integratiedebat Zweden ook als samenleving?

„Zeker. Praten over etniciteit was een moreel taboe, nu doen zelfs de sociaal-democraten dat. De premier zei laatst dat ze geen ‘Chinatowns en Somalitowns’ wil in Zweden. Dat was vier jaar geleden ondenkbaar.”