Het opstappen van minister Staghouwer vertraagt het toch al complexe stikstofdossier van het kabinet

Anderhalve minuut had Henk Staghouwer (ChristenUnie) op maandagavond nodig om duidelijk te maken waarom hij per direct opstapt als minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). „Ik heb mij de vraag gesteld of ik de juiste persoon ben om leiding te geven aan de opgaven die er liggen”, zei hij op een kort persmomentje. Ik ben afgelopen weekend tot de conclusie gekomen dat ik die persoon niet ben.” Vragen beantwoordde hij niet.

Met Henk Staghouwer (60) vertrekt de eerste bewindspersoon van het kabinet-Rutte IV. De voormalige gedeputeerde was vanuit Groningen naar Den Haag gekomen, zo zei hij zelf, om de boeren perspectief te bieden in een onzekere tijd. Maar in die missie slaagde hij in acht maanden nooit. Weinigen in Den Haag zijn écht verbaasd over zijn vertrek. Staghouwer had weinig krediet in de Tweede Kamer, in het kabinet en op zijn eigen ministerie.

Staghouwer werd door de ChristenUnie naar voren geschoven om een van de meest complexe dossiers van Rutte IV op zich te nemen: de stikstofcrisis. In het coalitieakkoord staat dat de stikstofuitstoot met 50 procent moet zijn verminderd in 2030. Dat vereist harde ingrepen in de landbouw. Om die klus te klaren trok Staghouwer op het ministerie van Landbouw op met Christianne van der Wal (VVD), de minister voor Stikstof en Natuur.

Op het eerste oog had Van der Wal de moeilijkste portefeuille. Zij gaat over het uitkopen van boeren, zij moet zorgen dat het kabinet de harde reductiedoelen haalt waartegen boeren al maanden protesteren. Staghouwer mocht de zachte hand van het kabinet vertegenwoordigen. Aan hem de taak om te laten zien hoe boeren het in de toekomst dan wél konden volhouden, te midden van nieuwe technieken, nauwere regels en banken die nog niet staan te springen voor de stap naar biologische landbouw.

Ambitieuze doelen

De doelen van Rutte IV zijn ambitieus, maar de uitvoering liet te wensen over. In juni presenteerden Staghouwer en Van der Wal een – inmiddels berucht – kaartje waarop per gebied was ingekleurd hoever de stikstofuitstoot moest worden teruggedrongen. Dat kaartje leidde direct tot boosheid onder boeren. Op dezelfde dag had Staghouwer ook zijn zogeheten perspectiefnota voor de landbouw gepresenteerd. Ook die kon op kritiek rekenen.

Toen het ministersduo de plannen twee weken later in de Tweede Kamer verdedigde, liep hun lot verder uiteen. Van der Wal oogstte ondanks alle kritiek lof voor haar standvastigheid en duidelijkheid. De onvrede in de Kamer over Staghouwer nam alleen maar verder toe. De minister probeerde zich uit de situatie te redden door ter plekke te beloven om met een nieuw, veel gedetailleerder perspectief te komen. In september al, vóór Prinsjesdag. Op LNV keken ze verbaasd op. Zo’n gedetailleerde brief, zo snel al?

In de coalitie ontstonden in die tijd al twijfels over de vriendelijke, maar weifelend overkomende Staghouwer. In debatten oogde hij afwezig, zijn spreekteksten waren vaag, en de indruk ontstond dat Staghouwer intern weinig gezag had. Landbouwwoordvoerders van de vier coalitiepartijen (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) kwamen geregeld langs op het ministerie om feedback te leveren voordat Kamerbrieven verstuurd zouden worden. Het viel Kamerleden op dat hij niet vaak zelf met ideeën kwam, maar onder druk stond van ambtenaren die niet zitten te wachten op een grote hervorming van de agrarische sector. Het leek volgens betrokkenen op een minister onder curatele – van zowel de coalitie als zijn eigen ambtelijk apparaat.

Onenigheid in coalitie om stikstof

Complicerende factor was dat het kabinet naar aanleiding van boerenprotesten Johan Remkes aanstelde als ‘onafhankelijk gespreksleider’. Remkes’ rol werd groter dan alleen die van bemiddelaar. Hij moet ook een probleem in de coalitie oplossen. CDA-leider Wopke Hoekstra noemde onlangs 2030 als jaar dat de doelen gehaald moesten worden „niet heilig”. Vooral D66 hecht zeer aan 2030. Zolang Remkes niet met aanbevelingen komt, is deze mogelijke crisis even bevroren. De partijen hebben hun meningsverschillen even opgeschort. Duidelijk is dat in de coalitie verschillend wordt gedacht over het stikstofdossier.

Staghouwer beloofde vorige week nog dat hij snel klaar zou zijn met zijn brief, maar in de Kamer was er steeds minder vertrouwen in. Maandag stuurde Staghouwer een (laatste) brief naar de Kamer, waarin hij schreef dat zijn perspectief op de toekomst van de landbouw voorlopig is uitgesteld, in afwachting van Remkes.

Tot er een opvolger is, wordt Staghouwer vervangen door partijgenoot Carola Schouten. Zij is nu minister voor Armoedebestrijding, maar ze is ook Staghouwers voorganger als minister van Landbouw. Hoe dan ook: het stikstofdossier loopt fikse vertraging op.

Wat voor onvrede gaat er schuil achter het huidige conflict over stikstof? We zetten lees- en kijktips op een rij die helpen om de onvrede bij boeren beter te begrijpen.