De ware inhoud is zoek

Woorden verraden de spreker. Een geliefde die in alle ernst aankondigt haar relatie te evalueren, meldt daarmee impliciet dat er niets meer te redden valt van de ooit zo sterke band, maar laat tegelijk merken een klap van de manager-newspeak gehad te hebben. Moeilijke, aan vreemde talen ontleende woorden zijn het masker waarachter de inhoudsloze spreker zich verbergt.

Dit speelt ook met de term semantisch, nu vooral in de politiek aangetroffen in combinaties als ‘semantische haarkloverij’, ‘-kwestie’ of ‘-discussie’. De nieuwste Dikke van Dale geeft aan dat semantiek ongunstig gebruikt wordt als „een spel met woorden om de ware inhoud te verhullen”.

Marathon

Dit klinkt elke alfa-student bizar in de oren. Hij heeft immers geleerd dat de semantiek het onderdeel van de taalwetenschap is dat de betekenis van woorden en zinnen onderzoekt. Nog maar anderhalve eeuw geleden heeft de Franse taalkundige Michel Bréal, die verder vooral bekend gebleven is vanwege zijn pleidooi voor het invoeren van de marathon als onderdeel op de Olympische Spelen, de betekenisleer op de voorgrond geplaatst en er de naam semantiek aan gegeven. Van het Griekse werkwoord sèmainein, betekenen.

Het verschil in opvattingen moet niet onder het tapijt geveegd worden, maar worden benadrukt om duidelijk te krijgen wie wat bedoelt

Een minister-president die in een Kamerdebat de volksvertegenwoordiging de mond snoert met de opmerking dat hij niet voelt voor een „semantische discussie” en zich liever op een pragmatische oplossing richt, zegt letterlijk genomen iets heel vreemds: namelijk dat hij betekenisverschillen oninteressant vindt. En daar gaat het in een discussie nu juist om, want het verschil in opvattingen moet niet onder het tapijt geveegd worden, maar worden benadrukt om op die wijze duidelijk te krijgen wie wat bedoelt en waar voor staat.

Slimme oplossinkjes

Maar dat is voor degenen die de taalkundige term ‘semantisch’ uit zijn verband gerukt hebben en hebben omgemunt tot scheldwoord, absoluut niet de bedoeling van een debat, maakt deze nieuwe betekenis zonneklaar. Het gaat niet om de wezenlijke verschillen, niet om de diepere achtergrond, en een daarop gebaseerd doordacht beleid, maar om slimme oplossinkjes en noodverbanden, waarmee netelige kwesties van tafel geveegd kunnen worden.

Het op deze manier onschadelijk maken van de semantiek sluit rechtstreeks aan op de herhaaldelijk door dezelfde minister-president beleden afkeer van de sociologie. Deze wetenschap, die naar maatschappelijke achtergronden en verbanden zoekt, levert zijns inziens geen inzichten op die nuttig kunnen zijn bij politieke beslissingen. Als je politiek ziet als het vinden van handige uitweggetjes of geitenpaadjes, dan niet. Maar als het gaat om beleid dat oog heeft voor oorzaken en gevolgen, tegenstellingen en opvattingen, dan zijn zowel sociologie als semantiek van groot belang.