De Nederlandse componist Pijper deed zijn best, maar Mahler kreeg hij niet van zich afgeschud

Bij een ‘zomeravondconcert’ denk je aan licht verteerbare kost, maar het programma waarmee het Rotterdams Philharmonisch vrijdag het nieuwe seizoen opende bulkte van substantie. Van Ligeti’s modernistische klassieker Atmosphères boorden chef Lahav Shani en zijn orkest terug de tijd in, via de korte maar gigantische bezette Tweede symfonie (1921) van Willem Pijper naar de Eerste Symfonie van Mahler.

Atmosphères is een onorthodoxe ouverture: atonaal, ongrijpbaar, gespeend van melodie. Maar de geconcentreerde uitvoering stelde voorop dat dit voortdurend van kleur verschietende klankveldenweefwerk vooral prachtige muziek is. Bovendien scherpten Ligeti’s dissonanten het oor voor de innovaties van zijn oudere collega’s. Sommige maten uit Mahlers boertige Ländler klonken minstens zo dissonant, maar waren ingebed in een context die meer houvast bood.

Tussen de beide canonieke componisten was landgenoot Pijper de grote onbekende. Dat is te wijten aan een typisch Nederlands talent voor vergetelheid, want in zijn tijd was Pijper een gevierd toondichter en gezaghebbend criticus. In zijn Tweede Symfonie probeerde hij de invloed van Mahler af te schudden, zonder echt een andere klankwereld te scheppen. Dat is geen diskwalificatie, juist de poging maakt deze gekke tweedelige symfonie zo boeiend. Pijper fragmenteert, chargeert, schakelt rusteloos tussen ideeën, van peinzend tot strijdhaftig, bokkend als het rodeopaard dat een fantoomberijder tracht af te schudden. Hoe hij zich ook verzet, Mahler zit nu eenmaal in hem.

Mooi was dat bij dit zomeravondconcert door de omgekeerde chronologie je ineens vleugjes Pijper terughoorde in de begeesterde uitvoering van Mahlers Eerste symfonie, met een glansrol voor de koperblazers. Ook de publieksreactie was stürmisch bewegt. Het pleit voor het orkest dat ze juist dit programma zondag hebben meegenomen naar Berlijn.

Sowieso is het Rotterdam ernst met Pijper. Verschillende instellingen besteden dit najaar aandacht aan hem en op 16 oktober klinken in De Doelen Pijpers vijf strijkkwartetten in een theatraal concert van regisseur Robin Coops, gespeeld door de kwartetten Matangi en Viride.