Een dystopie in de woestijn

Onlangs presenteerde de regering van Saoedi-Arabië de ontwerpen voor De lijn, een superduurzame lineaire stad die moet worden gebouwd in het zanderige noord-westen van het land. In megalomanie overtreft De lijn verre de plannen die de leider van het Derde Rijk Adolf Hitler en zijn architect Albert Speer bijna negentig jaar geleden maakten voor de grondige verbouwing van Berlijn tot Welthauptstadt Germania, zo laten de artist’s impressions zien die hier en daar zijn gepubliceerd.

Niet minder dan 170 kilometer lang wordt de door het Amerikaanse bureau Morphosis ontworpen stad voor negen miljoen inwoners, die bestaat twee kaarsrechte, evenwijdige gebouwen met een hoogte van een halve kilometer en een breedte van 200 meter.

De gigantische balken gaan niet alleen ruimte bieden aan enkele miljoenen woningen, maar ook aan kantoren, moskeeën, scholen, winkel- en vermaakcentra enzovoorts. De twee balken vormen een kloof, die vol bomen en andere planten komt te staan. De naar de woestijn gekeerde buitengevels zijn van onder tot boven bekleed met spiegelglas, de kloofzijdes lijken met vele uitkragende bouwdelen op rotsen. Door de kloof gaat een ultrasnel transportmiddel rijden dat de bewoners in twintig minuten van het ene naar het andere eind van De lijn brengt.

Met zijn kaarsrechte megabalken lijkt De lijn veel op Il Monumento Continuo, het beroemde ontwerp van het radicale Italiaanse bureau Superstudio uit 1969 voor kolossale, lineaire steden op Manhattan, in de Alpen en vele andere plekken op aarde. Onveranderlijk bestaat Het doorlopende monument uit witte megabalken zonder ramen. Ze waren bedoeld als kritiek op de eenvormige modernistische dozen van beton, glas en staal die in de jaren zestig overal op de wereld werden neergezet en zich niets van de omgeving of de plaatselijke bouwcultuur aantrokken. „Het waren negatieve utopieën”, zei Superstudio-lid Adolfo Natalini (1941-2020) er later over. „Het waren verbeeldingen van de verschrikkingen die de architectuur in de toekomst in petto had.”

Met De lijn hebben de architecten van Morphosis gepoogd de dystopie van Superstudio te veranderen in een utopie. De opdrachtgever, de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, vindt dat ze daarin zijn geslaagd. De machtigste man van Saoedi-Arabië, die niet bepaald bekend staat om zijn menslievendheid, noemde De lijn „een revolutie in de stedenbouw die mensen voorop stelt” en „een model voor natuurbehoud”.

De Saoedische regering hoopt spoedig met de bouw van De lijn te beginnen. Maar er gaan stemmen op die beweren dat de lineaire woestijnstad een fata morgana is en zeker niet zal worden zoals Morphosis heeft getekend. De geschiedenis laat zien dat ze wel eens gelijk zouden kunnen krijgen: van kleinere megalomane projecten als de Toren van Babel, Hitlers Germania en Stalins Paleis der Sovjets in Moskou is tenslotte ook niet veel terechtgekomen.