Voor hoognodige ‘herkenbaarheid’ heeft het CDA een crisis over

Ze komen eigenlijk maar één keer per maand samen, en er zijn periodes geweest dat ze elkaar nog minder zagen: CDA-leider Wopke Hoekstra, fractievoorzitter Pieter Heerma, het partijbestuur en ook de twaalf voorzitters van de provinciale afdelingen. Meestal zijn de bijeenkomsten van de ‘verenigingsraad’ van het CDA, waar gepraat wordt over partijzaken, zo weinig opwindend dat aanwezigen ze na afloop meteen weer vergeten.

Maar in juni is dat anders. In de week na de kabinetsbrief over stikstof, met de inmiddels beruchte stikstofkaartjes die per regio de reductiedoelen laten zien, is de partijtop weer bij elkaar. Het is een extra ingelaste bijeenkomst. In de VVD van Mark Rutte is dan onrust ontstaan over de kabinetsbrief. Op een partijcongres stemde een meerderheid van de leden tegen de stikstofplannen van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD), de VVD-top is erdoor verrast. In het CDA is de onrust dan ook al groot, maar minder zichtbaar dan bij de liberalen. In een poging het veenbrandje in zijn partij uit te trappen, had fractievoorzitter Pieter Heerma voor de camera’s gezegd dat het CDA „een aanpassing” van de stikstofplannen wilde. Maar heel precies duidelijk maken wát hij nou anders wilde, dat lukte niet.

In de speciaal ingelaste vergadering van de partijtop, daarna, was het gegaan over de onrust binnen de partij. De provinciale voorzitters maakten zich zorgen, en vernamen dat leden en bestuurders dat ook deden. Waarom liet Wopke Hoekstra zich niet horen? Hij wist toch hoe belangrijk dit onderwerp voor CDA-kiezers is? De verklaring die ze kregen: Heerma had alle ruimte om zich uit te spreken, want hij zit in de Tweede Kamer. Als Hoekstra, die ook vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken is, zich uit zou spreken, zou dat kunnen leiden tot gedoe binnen het kabinet. En daar zat toch niemand op te wachten?

Twee maanden later deed Wopke Hoekstra het alsnog. In een interview met het AD nam hij afstand van één van de afspraken uit het coalitieakkoord, waar ook zijn handtekening onder staat. Een halvering van de stikstofuitstoot voor 2030 is voor het CDA niet langer „heilig”. Zijn coalitiegenoten bracht hij een paar uur voor verschijning van het interview pas op de hoogte. Het leidde tot een vertrouwenscrisis in het kabinet-Rutte IV. Wat was er bij het CDA gebeurd?

Lees ook deze analyse: Vertrouwen de partijen in het kabinet-Rutte IV elkaar nog wel?

Ingedommeld agrarisch netwerk

In 2020 wil een groep CDA-leden het dan ingedommelde agrarisch netwerk, een interne belangengroep, nieuw leven inblazen. Ze zoeken elkaar op, er ontstaan appgroepen. Als in juni de stikstofbrief van het kabinet naar buiten komt, schrijven de leden een brief aan de partijtop. Ze maken zich zorgen: heeft de partij wel door wat het effect van het bedachte kabinetsbeleid is? De onrust klinkt breder. Er zijn leden die zich hardop afvragen of het geen tijd wordt om een partijcongres te organiseren.

Maar dáár zitten ze in de CDA-top ook niet op te wachten. De partij is juist net in rustiger vaarwater gekomen na een periode vol interne onrust en in de top is het voornemen uitgesproken om die, alsjeblieft, niet nóg een keer op te laten laaien. Partijvoorzitter Hans Huibers gaat op bezoek bij afdelingen die zich roeren, voormalig interim-voorzitter en inmiddels staatssecretaris Marnix van Rij ook. En het CDA organiseert drie bijeenkomsten, waar leden in gesprek kunnen met Kamerlid Derk Boswijk, die over landbouw en stikstof het woord voert. Ook Huibers en fractievoorzitter Pieter Heerma zijn daar bij. De derde bijeenkomst is begin juli, in Nijkerk. CDA’ers, óók leden die politiek actief zijn, spreken hardop hun onverbloemde teleurstelling over Wopke Hoekstra uit, die er dan ook bij is. De vraag die hij eerder intern hoorde – Wopke, waar was jij? –, klinkt ook hier. En: heeft de CDA’er wel door met wat voor plannen hij akkoord is gegaan? Hoe kan hij daar nou aan mee hebben gedaan? Aanwezige journalisten doen verslag van een partij waar intern onrust is uitgebroken – alweer.

Het CDA heeft moeilijke jaren achter de rug, waarin onder meer een strijd om de macht losbarstte. De christen-democraten verliezen ook al jaren zetels: in maart nog in de gemeenteraadsverkiezingen, vorig jaar in de Tweede Kamer en daarvoor in de Eerste Kamer en het Europees Parlement.

In de peilingen is er weinig zicht op verbetering: ruim een half jaar voor de Provinciale Statenverkiezingen staat de partij nog steeds op verlies. Die verkiezingen zijn belangrijk, omdat ze van invloed zijn op de samenstelling van de Eerste Kamer. Als de machtspositie van het CDA, van oudsher een bestuurderspartij, ook daar slinkt: wat blijft er dan nog over?

Tot aan de rand – soms eroverheen

In een evaluatie van de verkiezingsnederlaag na de Tweede Kamerverkiezingen had een interne commissie vastgesteld dat de partij geen duidelijk verhaal had verteld in de campagne. En ook kiezersonderzoek toont aan dat het CDA, zoals meer middenpartijen, zich niet meer duidelijk onderscheidt van andere partijen.

In juni, tijdens de extra ingelaste vergadering van de verenigingsraad, werd het voornemen uitgesproken om duidelijker aan de kiezer te maken wat het verhaal van het CDA is. De partij moest weer „herkenbaar” worden. En om dat voor elkaar te krijgen, mochten ze best ver gaan: tot aan de rand – en er soms ook overheen.

Na de bijeenkomst in Nijkerk besluiten bewindspersonen om in het zomerreces in gesprek te gaan met de boeren. Een ‘luistertour’, zo noemen ze het. Op sociale media verschijnen foto’s van CDA-ministers in stallen: Hugo de Jonge (Volkshuisvesting), Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken). Na een van zijn bezoekjes, schrijft Marnix van Rij op LinkedIn dat het tijd is voor een „herstart” van het proces dat tot een eind van de impasse tussen kabinet en boeren zou moeten leiden. Het kabinet had Johan Remkes de opdracht gegeven om die gesprekken weer vlot te trekken, maar dat wil niet echt lukken.

Half augustus komen de bewindspersonen weer bij elkaar. Ze vertellen over wat ze hebben gehoord en gezien. Hoe groot de boosheid onder boeren is, hoe vervreemd die zich voelen van de partijtop. En dan wordt besloten dat Wopke Hoekstra, die steeds weer de vraag kreeg waarom híj zich niet liet horen, dat nu wel zal doen. In het AD, omdat die krant ook regionale edities heeft, op plekken waar de groepen wonen die het CDA wil bereiken. Er wordt geschreven aan een ‘longread’, die op de ochtend dat het interview verschijnt aan leden wordt gestuurd. De voorstellen die Hoekstra in het interview doet, zijn niet uit de lucht gegrepen. Het CDA heeft korte lijnen met de boerenorganisaties, veel CDA’ers zijn ook lid van LTO. En het agrarisch netwerk wil al langer dat de harde deadline van 2030 verdwijnt en ook dat de kritische depositiewaarden uit de wet verdwijnen. CDA’ers rekenen erop dat de oplossing die Remkes in de komende weken zal presenteren, toch in de buurt zal moeten liggen van wat de boeren willen. Dus in de buurt van wat Hoekstra in het AD heeft gezegd.

Begin van de campagne

De opstelling van het CDA heeft ook te maken met de Provinciale Statenverkiezingen van maart komend jaar. De partij hoopt zijn grootste electorale concurrent, de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas, munitie uit handen te slaan. CDA’ers wezen, na afloop van het debat in de Tweede Kamer over de uitspraken van Hoekstra, er fijntjes op dat Van der Plas niet anders kon dan hem complimenteren.

CDA’ers hopen ook VVD-kiezers voor zich te winnen. Ook voor die partij is het stikstofdossier lastig. Het is een minister van VVD-huize die beleid moet uitvoeren, waar VVD-leden zich tegen hebben uitgesproken. Als de VVD-top zich verzet tegen versoepeling van het regeerakkoord, wordt in het CDA gedacht, dan loopt die partij het risico eigen leden kwijt te raken.

Alles aan het offensief van het CDA werd de afgelopen tijd voorbereid – de rest van de coalitie daarentegen niet.

Over de boosheid bij de andere regeringspartijen, VVD, D66 en ChristenUnie voelden zich overvallen, doen CDA’ers laconiek. Alsof er iemand is die nu verkiezingen wil, zo klinkt het. En een vertrouwenscrisis? Dat loopt wel los.

Nu is wel duidelijk, zeggen CDA’ers die betrokken waren bij de totstandkoming van het interview, dat hun partij naar de samenleving luistert, en een „bondgenoot” is van de provincies. En dus niet meer alleen van de coalitie.

Lees ook deze analyse van eerder deze zomer: De boeren raken hun geloof in het CDA kwijt