Na een ontploffing voor de deur moet een horecatent vaak óók nog sluiten

De deuren zijn vergrendeld, de lichtbruine loungebanken staan er verloren bij in de augustus-zon. Tot een week geleden ging het er heel anders aan toe bij de exclusieve Harbour Club in Amsterdam-Oost. Dikke auto’s reden af en aan, bezoekers in dure kleding vermaakten zich tot laat op de avond met champagne op het terras. „Geen oud geld”, omschrijft een bewoonster die langsloopt de klandizie, met enig gevoel voor understatement.

In de nacht van 9 op 10 augustus ontplofte aan de gevel van de Harbour Club een explosief. Een week later besloot de locoburgemeester het pand – al eerder doelwit van een beschieting (2019) en een ander explosief (2021) – voor zes maanden te sluiten, „vanwege het ernstige gevaar voor de openbare orde”. Diezelfde dag werd ook café In The City, dat grenst aan het Leidse-plein, gesloten nadat ook daar een explosief was afgegaan.

Sindsdien is het terras van de Harbour Club verlaten. Ook het aanpalende theater van de club, waar illusionist Hans Klok de komende maanden vijftig dinnershows zou geven, werd per direct gesloten. Omwonenden die op deze maandagochtend langslopen, lijken er niet al te rouwig om. Echt onveilig voelen ze zich niet – al zaten ze wel rechtop in bed, toen ‘s nachts het explosief ontplofte. Het is vooral de patserige, luidruchtige klandizie die ze „niet zullen missen”, zegt Femke (ze wil niet met haar achternaam in de krant), die in het appartementencomplex naast de club woont.

Bewakers met honden

De ontploffing bij de Harbour Club is de zoveelste in een reeks aanslagen in Amsterdam deze zomer. Sinds half juli waren er twaalf explosies en plofkraken. Politiechef Frank Paauw kondigde vorige week de oprichting aan van twee speciale rechercheteams, die een mogelijk verband tussen de geweldsincidenten gaan onderzoeken. „Bij explosies gaat het om het uitvechten van conflicten in het (zware) drugsmilieu of om persoonlijke vetes”, stelt Paauws woordvoerder. „Met de sluiting van de Harbour Club en The City is de acute dreiging weg. Ons werk gaat verder, om te achterhalen wie er verantwoordelijk zijn.”

Nederland lijkt last te hebben van een explosiefgolf. Naast Amsterdam, werden onder meer Rotterdam en verschillende plaatsen in Midden-Nederland deze zomer getroffen door een opvallend groot aantal nachtelijke aanslagen met explosieven. De reactie van het gemeentebestuur is steevast dezelfde: vanwege gevaar voor de openbare orde wordt een getroffen woning of bedrijf gesloten.

Lees ook: Aanslagen met zelfgemaakte explosieven zijn deze zomer in zwang

Eigenaar Richard van Leeuwen heeft geen goed woord over voor hoe zijn Harbour Club gesloten werd. Deze woensdag dient bij de rechtbank Amsterdam een kort geding om de sluiting ongedaan te krijgen. Na de explosie, zegt Van Leeuwen, mocht het restaurant aanvankelijk zeven dagen open blijven en werd „constructief” met de gemeente overlegd over extra veiligheidsmaatregelen. De Harbour Club huurde twee nachtelijke bewakers met honden in en zorgde voor live cameratoezicht. „Maar toen kwamen vorige week plots acht agenten en zeven ambtenaren de deuren verzegelen. Nou, dan sta je met tranen in je ogen te kijken hoor.”

Van Leeuwen zegt geen idee te hebben waarom zijn restaurant met een explosief is belaagd – en wie daarachter zit. Van chantage, afpersing of een crimineel conflict is volgens hem geen sprake. Hij wijst op de „enorme gevolgen” van de sluiting. Een omzetderving van miljoenen dreigt, faillissement ligt op de loer. „Er werken hier 260 mensen. Dat zijn mensen met gezinnen en hypotheken en verplichtingen. De gemeente staat niet stil bij de consequenties.”

Dezelfde aanslagpleger

In de juridische stukken stellen Harbour Club-advocaten Teun Blom en Arjen Paardekooper dat de politierapportage waar de sluiting op gebaseerd is vol feitelijke onjuistheden en aannames staat. Zo wordt gesuggereerd dat er een conflict tussen de Harbour Club en het eveneens gesloten café In The City speelt: de eigenaar van dat laatste etablissement was in het verleden mede-eigenaar van de Harbour Club. Onzin, volgens de advocaten. Als de politie tijdig alle camerabeelden had opgevraagd, kon je zien dat de aanslagpleger bij beide etablissementen dezelfde is.

Ook wordt een schietincident dit voorjaar, op de parkeerplaats van een Harbour Club in Vinkeveen, aangehaald. Niet alleen is die Harbour Club in handen van andere eigenaren, de club was destijds gesloten en de schietpartij hing samen met een feest in een nabijgelegen Vinkeveens hotel.

Toch is de kans klein dat de rechter een streep door de sluiting zet, zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder, van de Amsterdamse Vrije Universiteit. De rechtbank Amsterdam hield volgens Schilder de afgelopen jaren vrijwel alle soortgelijke sluitingen van horecapanden en woningen overeind. „De burgemeester is verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde en de rechter toetst de wijze waarop de burgemeester die bevoegdheid inzet marginaal.” De rechter gaat dus niet de dreigingsanalyses van de gemeente overdoen, maar kijkt slechts of de burgemeester in redelijkheid heeft kunnen stellen dat er een gevaar dreigt voor de openbare orde. En bij een aanslag op een woning of bedrijfsruimte is daarvan vrijwel altijd sprake, aldus Schilder.

Ook kijkt de rechter óf er een belangenafweging is gemaakt – in dit geval tussen de openbare orde en het ondernemersbelang. Hoe die afweging uitvalt, zegt Schilder, daar mengt de rechter zich doorgaans niet in. „Een rechter die de sluiting van een café ongedaan zou maken vanwege belangen van een ondernemer, creëert daarmee het risico op aanslagen met fatale gevolgen. Dat risico gaat een rechter graag uit de weg.”

Lees ook: Angst om aanslagen in het idyllische ‘Boef en Haag’

De Harbour Club-advocaten verwachten dat de rechter er in hun zaak niet onderuit komt een nieuwe belangenafweging te maken. Te meer daar bestuursrechters sinds de Toeslagenaffaire kritischer naar de evenredigheid van overheidsbesluiten kijken. Woningsluitingen bij drugsvondsten, waar gemeenten vaak standaard toe overgaan, sneuvelen sindsdien vaker bij de rechter. „Het is tijd dat de rechtspraak zich ook bij dit soort incidenten zo gaat ontwikkelen”, zegt advocaat Blom.

Dubbel gestraft

Beschietingen of explosies leiden volgens hoogleraar Schilder „vrijwel automatisch” tot een sluiting door de burgemeester. Dat wringt, vindt hij: de dader wordt voor zijn daad beloond en het slachtoffer dubbel gestraft. „Ik begrijp dat de burgemeester geen risico neemt en kiest voor de veiligheid van de omwonenden. Tegelijkertijd is het zeer onbevredigend dat in een democratische rechtsstaat de dreiging van geweld ervoor kan zorgen dat iemand zijn onderneming kwijtraakt of risico loopt op een faillissement.”

De gemeente Amsterdam wijst erop dat sinds 2018 niet meer automatisch alle panden worden gesloten waar geweldsincidenten plaatsvinden. Burgemeester Femke Halsema bekijkt per geval of een pand dicht moet of niet, waarbij de openbare orde en de belangen van de betrokkenen tegen elkaar worden afgewogen – om te voorkomen dat aanslagen een aantrekkelijk middel blijven voor chantage of wraak.

Bij de Harbour Club mocht dit beleid niet baten: de zaak moest dicht. De kans op herhaling van geweld was volgens loco-burgemeester Rutger Groot Wassink te groot, blijkt uit het bevel tot sluiting van de gemeente. Tegenover NRC wil Groot Wassink niet ingaan op individuele gevallen. „Een sluiting is een zwaar middel met grote consequenties voor de betrokken ondernemer, waarmee we terughoudend omgaan”, laat hij schriftelijk weten.

Toch zijn sluitingen in sommige gevallen onontkoombaar, aldus de loco-burgemeester. „Dit geeft rust voor omwonenden en anderen in de omgeving van het pand en geeft de politie de tijd om onderzoek te doen naar de achtergrond van het incident.”