Mysterieuze moordaanslag op ultranationalistische Doegins ‘brengt oorlog naar Moskou’

„Een nieuwe politieke realiteit.” Zo noemde de Russische dissident en Poetin-tegenstander Ilja Ponomarjov de bomaanslag bij Moskou waarbij afgelopen zaterdagavond de Russische publicist Darja Doegina, dochter van de ultranationalistische ideoloog Aleksandr Doegin, om het leven kwam. In een zondagavond vanuit Kiev de wereld in gestuurde videoverklaring stelde Ponomarjov dat de aanslag het werk is van het Nationale Republikeinse Leger (NRA), een tot nog toe relatief onbekende Russische verzetsgroep, die zich ten doel heeft gesteld Poetins regime ten val te brengen.

Ponomarjov verklaarde zich in zijn video tot een bondgenoot van het NRA en zei door de groep gevraagd te zijn hun manifest voor te lezen. „Wij, Russische activisten, militairen en politici, nu partizanen en strijders van het Nationale Republikeinse Leger, stellen de oorlogsstokers, de rovers en onderdrukkers van de volkeren van Rusland buiten de wet. Wij verklaren president Poetin tot machtswellusteling en oorlogsmisdadiger, die de grondwet heeft gewijzigd, een broederoorlog tussen de Slavische volkeren heeft ontketend en Russische soldaten naar een zekere en zinloze dood heeft gestuurd”, aldus de tekst van het manifest, die ook werd gepubliceerd in het Telegram-kanaal van het NRA. In de video komt een volledig gemaskerde, in militaire kleding gehulde man aan het woord die lid zou zijn van de groep.

De 47-jarige, links-liberale Ilja Ponomarjov is een voormalig lid van de Russische Doema. Hij stemde in 2014 als enige parlementariër tegen de Russische annexatie van de Krim. Hij vluchtte naar de VS en vestigde zich in 2016 in Kiev. In een interview op de Oekraïense televisie zei Ponomarjov vooraf door het NRA geattendeerd te zijn over de op handen zijnde aanslag. Hij noemde het NRA een „nieuwe groep partizanen”, die tevens achter een reeks aanslagen zou zitten op militaire rekruteringsbureaus in Rusland.

Hartaanval

De 29-jarige Darja Doegina kwam zaterdagavond om het leven toen de Toyota Landcruiser explodeerde waarmee zij terugkeerde van een culturele bijeenkomst buiten Moskou. De auto behoorde toe aan haar vader Aleksandr, die echter op het laatste moment niet was ingestapt. De zestigjarige Doegin arriveerde kort na de aanslag ter plaatse en zou volgens berichten diezelfde avond met een hartaanval zijn opgenomen in het ziekenhuis.

Doegins toestand is onbekend, maar hij kwam maandag met een reactie. „Het enige wat wij nodig hebben is onze Overwinning. Op haar altaar heeft mijn dochter haar jonge leven gelegd. Alstublieft, zorg voor een overwinning! Wij wilden haar opvoeden als een intelligente vrouw en een held. Laat zij nu de zonen van ons Vaderland inspireren.”

Het Russische OM, onder leiding van Poetin-bondgenoot Aleksandr Bastrykin, zegt bewijs te hebben dat er sprake was van een vooraf „zorgvuldig geplande” aanslag en opende een moordonderzoek. Poetin heeft zijn condoleances overgebracht en Doegina postuum een orde van moed gegeven voor haar werk, maakte het Kremlin maandag bekend.

De Doegins zijn bekende figuren in Russische ultraconservatieve kringen en fervent voorstanders van de Russische inval in Oekraïne. Doegin senior is een van de ideologische leiders van het zogenoemde neo-Eurazianisme, een sterk anti-westerse, antiliberale en door velen als ‘fascistisch’ aangemerkte stroming, die de laatste tien jaar in Rusland opmars heeft gemaakt. Volgens Doegins theorieën, die hij in boeken en via de tv-zender en website Tsargrad verspreidt, moet Rusland een dominante rol opeisen in de ‘multipolaire’ wereld en moeten buurlanden als Oekraïne zich aan de Russische macht onderwerpen.

Darja Doegina stond onder sterke invloed van haar vader. Na haar studie in Moskou en een stage aan de universiteit van Bordeaux klom ze in korte tijd op als politiek commentator en publicist en trad ze in pro-Russische media op als kenner van de Franse politiek. Op haar eigen Telegram-kanaal Platonova-Z, verkondigde ze harde anti-Oekraïense standpunten en deelde ze nieuws uit de Donbas. Daarnaast was Doegina hoofdredacteur van de nieuwssite United World International van de Russische oligarch en propagandist Jevgeni Prigozjin, tevens oprichter van huurlingenleger Wagner. Het leverde haar een plaats op de westerse sanctielijsten, waar ze naar eigen zeggen trots op was. In een necrologie op Tsargrad wordt Doegina omschreven als een „patriot die de waarheid niet schuwde” en iemand die een belangrijke rol speelde in de vorming van een „nieuwe ideologie in het moderne Rusland.”

Daders

Haar plotselinge dood bracht een stroom van speculaties op gang over de mogelijke dader(s) en motieven. Pro-Russische commentatoren wezen zondag direct naar de Oekraïense regering, die betrokkenheid in alle toonaarden ontkende en stelde dat de aanslag het resultaat is van een machtsstrijd binnen het Kremlin. De Russische inlichtingendienst FSB verklaarde een zekere Natalia Vovk te verdenken, zo meldden Kremlingezinde media maandag. Deze Oekraïense vrouw zou tot het Oekraïense Azov-bataljon behoren en een maand geleden naar Rusland zijn gekomen om de aanslag in opdracht van de Oekraïense geheime dienst voor te bereiden. Inmiddels zou zij naar Estland zijn gevlucht. Doegins eigen Tsargrad schreef ten slotte dat de aanslag zou zijn gepleegd door „pro-Oekraïense strijders, die zich al jaren in slapende cellen in ons land ophouden. Zij zijn opnieuw een rode lijn overgegaan”.

Lees ook dit interview met Doegin uit 2019

Onduidelijk is echter waarom de leden van het NRA, indien zij werkelijk achter de aanslag zitten, juist de Doegins uitkozen om Poetins regime te verzwakken. Hoewel Doegin in de westerse pers vaak wordt omschreven als ‘Poetins brein’, is die status volgens kenners van Russische extremistische kringen overdreven. „Hij heeft geen persoonlijke band met Poetin en is slechts één van een hele reeks Russische ‘politiek ondernemers’, die hun plannen en doctrines bij het Kremlin proberen te pitchen”, schreef de Britse Ruslanddeskundige Mark Galeotti zondag op nieuwssite The Spectator. Anton Sjechovtsov, een Oekraïense onderzoeker van extreemrechts meent eveneens dat Doegin in het Westen sterk wordt overschat.

Op haar altaar heeft mijn dochter haar jonge leven gelegd. Alstublieft, zorg voor een overwinning!

Aleksandr Doegin Russische ideoloog

Doegins denkbeelden vinden al jaren weerklank onder populistische politici in Europa, onder wie FVD-leider Thierry Baudet. Baudet uitte zondag op Twitter zijn afschuw over de aanslag en beschuldigde westerse media ervan niets van Doegin te snappen. Daarnaast was Doegin een graag geziene gast op bijeenkomsten van het Nederlandse Nexus Instituut, dat zich bezighoudt met de bestudering van Europese cultuurfilosofie. Zelf zei Doegin in 2019 over het fascisme-etiket in een interview met NRC: „Iemand die het niet eens is met het liberalisme is niet meteen een fascist. In plaats van demoniseren is het beter om rustig een intellectueel gesprek te voeren over de toekomst.”

Ondanks de vele vragen zal de dood van Darja Doegina onvermijdelijk gevolgen hebben voor de politiek in Rusland, en mogelijk zelfs voor het verdere verloop van de oorlog in Oekraïne. Ook Doegins aanhangers lijken tot die conclusie te komen, zo bleek uit de zondag gepubliceerde necrologie van Doegina op zijn nieuwssite Tsargrad. „De Russische wereld heeft opnieuw een van zijn bondgenoten verloren. Het lijkt erop dat de oorlog naar Moskou is gekomen.”