Is er nog een toekomst voor de ‘bieb’?

Het gebouw van de Bibliotheek Venlo stamt uit 1964, maar Bart Haenens lidmaatschap dateert van voor die tijd. Ik denk dat ik op mijn achtste voor het eerst een boek leende”, vertelt de 75-jarige. „Volgens mij ging het toen allemaal van de kerk uit.”

Boeken leent hij nog altijd. „Het moet wel binding hebben met de werkelijkheid. Vooral de Tweede Wereldoorlog interesseert me.” Af en toe gaat Haenen even aan de leestafel zitten, om kranten te lezen. Jongere mensen ziet hij niet of nauwelijks. „Die lezen sowieso weinig van papier. Mijn eigen kinderen doen het ook met een e-reader.”

Van extra activiteiten maakt Haenen geen gebruik. „Al lijkt de cursus computervaardigheid me wel nuttig. Ik kijk ernaar uit te beginnen.”

Eind 2021 hadden de Nederlandse bibliotheken gezamenlijk 3,4 miljoen leden, 80.000 minder dan een jaar ervoor, blijkt uit cijfers van de Nationale Bibliotheek die persbureau ANP/Local Focus op een rij zette. De teruggang is al jaren gaande.

Onder de Friezen zijn de biebpasjes het wijdst verbreid: 273 van de 1.000 Friezen zijn lid. Het laagst scoren de Limburgers met 146 leden per 1.000 inwoners. Dat is deels terug te voeren op laaggeletterdheid in Limburg (onder meer een gevolg van een lager opleidingsniveau). Kerkrade en Venlo zijn de gemeenten in Limburg met het hoogste percentage laaggeletterden (respectievelijk 25 en 23 procent). Het landelijk gemiddelde is 11,9 procent.

Geja Olijnsma, directeur-bestuurder van de Bibliotheek Venlo, zegt „niet zo bezig te zijn met ledenaantallen”. 2021 was sowieso een „raar jaar”, waarin de instelling 156 dagen gedwongen dicht moest blijven.

Steuntje in de rug

Natuurlijk ziet Olijnsma het liefst zoveel mogelijk mensen die komen lenen, maar net als bij andere bibliotheken gaat het steeds meer om aantallen gebruikers in plaats van aantallen leden. In de gemeente Venlo is het streven om van 20.000 leden nu (het aantal liep in 2021 met 15 procent terug) te gaan naar 40.000 gebruikers.

Lees ook: Waarom kan een boek lezen waardevol zijn?

De bibliotheek is al jaren veel meer dan een uitgifte- en innamepunt van boeken, benadrukt de directeur. „Kinderen die een steuntje in de rug kunnen gebruiken op het gebied van taal en algemene ontwikkeling krijgen hier op woensdagmiddagen extra begeleiding. Eenzame buitenlandse studenten ontmoetten elkaar hier in coronatijd, deden onder meer bordspelletjes. We deden een proef als informatiepunt digitale overheid, inmiddels in het hele land ingevoerd. Ouderen die moeite hebben met de computer kunnen zogenaamde klik- en tikcursussen volgen.”

Speerpunten zijn volgens haar: mensen levenslang laten leren, de digitale wereld ontsluiten, en mensen naar de boeken en andere leenbare items trekken.

De 37 basisscholen hebben inmiddels allemaal hun eigen bibliotheken waaruit geleend kan worden

Bibliotheek Venlo begint al vroeg met het wijzen op het belang van lezen en de strijd tegen laaggeletterdheid en ontlezing. Op consultatiebureaus zijn ‘Boekstart-coaches’ aanwezig om te wijzen op het belang van vroeg beginnen met taalvaardigheid. Olijnsma: „We wilden achter de voordeur komen, zo bereik je alle ouders.”

Omdat die niet allemaal met hun kinderen naar de vestigingen komen, brengt de bibliotheek de boeken naar de kinderen. De 37 basisscholen in de gemeente hebben inmiddels allemaal hun eigen bibliotheken waaruit geleend kan worden. „Die lijn zetten we ook door in het voortgezet onderwijs en vanaf dit schooljaar hebben ook drie instellingen van Gilde Opleidingen (mbo) hun eigen bibliotheek in huis.”

Herwaardering

Bij lokale overheden ziet Olijnsma de laatste jaren herwaardering voor het belang van bibliotheken. „Dik tien jaar geleden moesten gemeenten scherp bezuinigen en kwam op veel plekken de bibliotheken in het vizier. Daar is men nu enorm van teruggekomen. Omdat veel duidelijker wordt welke maatschappelijke en educatieve rollen die allemaal kunnen vervullen.”

Olijnsma pakt met de Venlose bibliotheek graag allerhande maatschappelijke taken op. De instelling draait ook geregeld mee met allerlei experimenten. Maar ze stoort zich wel aan het gemak waarmee andere betrokkenen het laten liggen. „Oost-Europeanen die voor werk naar hier worden gehaald en waar verder weinig tot niets voor wordt gedaan. Terwijl een deel van hen toch echt blijft. Dan maak je dezelfde fouten, als decennia geleden met de gastarbeiders. Uit onderzoeken blijkt ook werkgevers hier in de regio het minst doen aan opleidingen voor hun werknemers van alle bedrijven in Nederland. Dat vind ik niet uit te leggen: taalvaardigheid en blijven leren is ook in hun belang.”

Ondertussen hebben sommige mensen geen school of baas nodig om te komen. Op de kussens van een bank op de kinderafdeling bladert Tanja Claessen door het kabouterboek van Rien Poortvliet. Haar zoontje van zes jaar bekijkt een boek over andersoortige dwergen, de smurfen. Verderop zoekt haar zoon van tien iets van zijn gading in de bak met strips. Die leest zelf, „maar wordt ook nog graag voorgelezen”. Claessen zweert bij de bibliotheek: „Als je leent, mag een boek ook eens tegenvallen. Dan breng je het gewoon weer terug.”