Wat zit er achter de escalatie van het conflict tussen Servië en Kosovo?

Anti-NAVO-retoriek. Ongefundeerde beschuldigingen van terreur en zuiveringen aan het adres van een buurland. En de belofte de eigen etnische minderheid over de grens te beschermen. De zondagse televisietoespraak van de Servische president Aleksandar Vucic over de situatie in het grensgebied met Kosovo heeft alle ingrediënten waar Kosovaren en internationale waarnemers buikpijn van krijgen. Servië heeft de in 2008 uitgeroepen onafhankelijkheid van haar voormalige provincie Kosovo nooit erkend.

„Wij kunnen geen kant op. We zijn in een hoek gedreven”, zei Vucic tijdens een als persconferentie verpakte speech in Belgrado. „Wij zullen onze mensen redden van vervolging en pogroms.” Hij beschuldigde „Albanezen” ervan „onze mensen te martelen om ze uiteindelijk te verdrijven (...) van hun geboortegrond.”

Vucic ging los na een mislukte ontmoeting met de Kosovaarse premier Albin Kurti in Brussel afgelopen week. Druk van de Europese Unie en de NAVO heeft geen deëscalatie van hun conflict kunnen forceren.

1 Wat speelt er tussen Servië en Kosovo?

Formeel gaat de ruzie tussen de landen, die nu een jaar smeult en af en toe oplaait, over kentekenplaten. Kosovaren die Servië in willen rijden moeten daar al ruim een decennium een tijdelijk nummerbord voor aanschaffen. Kosovo kondigde vorig jaar aan diezelfde voorwaarde op te leggen aan automobilisten met een Servisch kenteken. Servië veroordeelde dat als provocatie en onderdrukking van de Servische minderheid in Kosovo, die veelal in auto’s rijdt die in Servië zijn geregistreerd.

Ongeveer honderdduizend inwoners van Kosovo, vooral woonachtig in het noorden, identificeren zichzelf als Servisch. Kosovo telt bijna twee miljoen, overwegend etnisch Albanese, inwoners.

In september vorig jaar dreigde de situatie te exploderen. Er werden wegblokkades opgeworpen en overheidsgebouwen in brand gestoken. Beide landen stuurden militairen naar de grens. De Servische minister van Defensie besloot samen met de Russische ambassadeur in Belgrado de grens te ‘inspecteren’.

Na EU-bemiddeling bevroor Kosovo de maatregel afgelopen najaar en verviel de burenruzie weer in de sluimerstand. Maar een poging van Kurti om per 1 september de nummerplatenwet alsnog in te voeren en zijn wens Servische Kosovaren een Kosovaars identiteitsbewijs te laten gebruiken, zorgt de afgelopen weken opnieuw voor plaatselijke relletjes en felle teksten uit Belgrado en Pristina. Kurti heeft Vucic al „kleine Poetin” genoemd.

Lees ook dit interview met Vjosa Osmani: ‘Al veel te vaak heeft de Europese Unie Kosovo teleurgesteld’

2 Wat speelt er op de achtergrond?

Naast wederzijds wantrouwen delen Servië en Kosovo ook frustratie over de Europese Unie. Kosovo voelt zich aan het lijntje gehouden en het enthousiasme voor EU-toetreding in Servië is behoorlijk bekoeld. Het land richt zich onder Vucic steeds sterker op China en Rusland en is naast Wit-Rusland het enige Europese land dat geen sancties steunt tegen Moskou vanwege de invasie van Oekraïne.

Het zijn die oorlog en Vucic’ affiniteit met Moskou die elk conflict op de Westelijke Balkan op dit moment een extra dreigende lading geven. Zowel wat betreft Kosovo als Bosnië, waar over zes weken verkiezingen zijn, wordt gevreesd voor etnisch Servische stokebranden die met steun van Vucic problemen veroorzaken. En zelfs voor Servische troepen. Al is het maar om de aandacht van de internationale gemeenschap af te leiden van de oorlog in Oekraïne.

3Wat zijn de internationale reacties op het conflict?

De vierduizendkoppige NAVO-macht in Kosovo heeft extra militairen naar het noorden gestuurd. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg kondigde aan in te zullen grijpen „als de stabiliteit op het spel wordt gezet”. Maar diplomatieke pogingen om Vucic’ nationalistische retoriek in te tomen of Kurti’s ontijdige maatregelen uit te stellen, brengen voorlopig niets teweeg. Als dat tot volgende week donderdag zo blijft, zal ter plekke zeker opnieuw de vlam in de pan slaan.

Toch wordt internationaal en in Servië betwijfeld dat Vucic, die al acht jaar aan de macht is, zijn politieke leven op het spel zal zetten door een buurland aan te vallen zoals Poetin dat bij Oekraïne heeft gedaan. Blijven stoken, nationalistische speeches geven en op de rand van de afgrond terugkrabbelen wordt waarschijnlijker geacht. „Kan Servië de Rubicon oversteken met een leeg geweer?”, schrijft de hoofdredacteur van het weekblad Vreme retorisch. „Vucic’ bedoeling is om de indruk achter te laten dat zijn vastberadenheid brandstichting en pogroms verhinderde.”