De rechtsstaat trilt voor Trump

Was dit nou een goede of een slechte week voor Donald Trump? De federale politie heeft het huis van de oud-president doorzocht, hij is opgeroepen om te getuigen in een civiel proces over mogelijke fraude door zijn bedrijf, het gerechtshof heeft bepaald dat de belastingdienst zijn aangiftes moet overdragen aan een parlementaire commissie en de man die hem heeft opgevolgd als president – onterecht, blijft Trump beweren – bekroonde een politieke succesreeks met een wet die klimaatverandering en zorgkosten adresseert. Klinkt als een slechte week, toch?

Maar dit zijn de Verenigde Staten en dit is Donald Trump. Hij heeft keer op keer bewezen dat een politicus in dit diep verdeelde land meer baat kan hebben bij nederlagen dan bij successen, meer bij jeremiëren dan bij prestaties. Van de huiszoeking maakte hij nog diezelfde avond een collecte. ‘Doe even gauw METEEN een donatie om me bij te staan in deze EINDELOZE HEKSENJACHT’, mailde hij aan zijn aanhang. De juridische vervolging – welke het ook blijkt te zijn, hij is onderwerp van verschillende – die aan de huiszoeking van maandag ten grondslag ligt, is geherformuleerd als een aanval op de democratie en de Trump-aanhang. „Als ze dit bij een voormalige president kunnen doen, stel je dan eens voor wat ze bij jou kunnen doen”, twitterden de Republikeinen in de justitiecommissie van het Huis van Afgevaardigden op maandag.

Zo wordt elke stap die de rechtsstaat Amerika zet, verdacht gemaakt. Diezelfde Republikeinen, volksvertegenwoordigers die de rule of law in hun portefeuille hebben, twitterden een dag later: „De belastingdienst pakt je, het ministerie van Justitie pakt je, de FBI pakt je. Niemand is veilig voor politieke vervolging in het Amerika van Joe Biden.” Het resultaat is dat niet de vervolgde en zijn medestanders onzeker en timide worden, maar zijn tegenstanders: de vertegenwoordigers en verdedigers van de rechtsstaat.

Zo maakte journalist Tim Alberta, die een paar jaar geleden furore maakte met het boek American Carnage, zich deze week in The Atlantic zorgen over de huiszoeking. „We weten niet precies wat de FBI zocht in Mar-A-Lago. We weten niet wat ze vonden. We moeten erkennen – ook degenen die ervan overtuigd zijn dat Trump de wet heeft overtreden, soms ongegeneerd, en dat vervolging verdiend is – dat het voor het gerecht brengen van Trump verschrikkelijke gevolgen kan hebben. Is die gerechtigheid de daarmee gepaard gaande risico’s waard? [Maandag] meenden de belangrijkste boevenvangers van dit land van wel. We kunnen alleen maar hopen dat zij gelijk hebben.”

De vrees dat Trump zal profiteren van de verontwaardiging over zijn vervolging is sterker dan het vanzelfsprekende benul dat het recht zijn loop moet hebben. Amerika-columnist Lexington van The Economist begrijpt die vrees: „Trumps vermogen om de werkelijkheid te vervormen is zo groot dat de wet tegen hem in het geweer brengen weleens zou kunnen leiden tot de ondergang van de republiek.”

Volgens het boekje

Behalve zijn vermogen de werkelijkheid te vervormen, heeft Trump nog een talent: hij weet altijd de aandacht, negatief of positief, naar zich toe te trekken. En voor de marketingman die hij ten diepste is, is elke vorm van aandacht winst. Het ministerie van Justitie en de FBI lieten de eerste dagen na de huiszoeking niets horen. Keurig volgens het boekje, lopend onderzoek enzo. Het gevolg was wel dat Trump voor de pers dagenlang het enige perspectief op deze gebeurtenis bood.

Het politieke kunststuk dat president Joe Biden vorig weekend volbracht, een betekenisvolle stap naar het oplossen van belangrijke problemen, de overgang naar duurzame energie en het verlagen van de zorgkosten, heeft precies anderhalve dag de nieuwsmedia beziggehouden. Toen bracht Trump zelf de huiszoeking-zonder-precedent naar buiten en sindsdien beheerst hij het nieuws.

In Trumps woorden – alle media namen zijn woordkeus raid, inval, over, hoewel de deur niet is ingebeukt en de banken en matrassen niet werden opengesneden. En geheel langs de lijnen van Trumps eerste verklaring – zijn vergelijking van de FBI-actie met de inbraak van president Nixons handlangers bij de Democratische Partij, het begin van de Watergate-affaire, heeft geleid tot uren gepraat van deskundigen die zich bogen over de vraag of die vergelijking terecht is (natuurlijk niet: het een is een misdrijf, het ander is een gerechtelijk bevel).

Het is een cruijffiaanse logica – „als wij de bal hebben, kunnen hun niet scoren” – waar de Amerikaanse (sociale) media zich niet aan kunnen onttrekken. Zo ging het op Twitter en in talkshows dagenlang over de onthulling uit een boek dat Trump als president van de Amerikaanse generaals dezelfde loyaliteit eiste als van „de Duitse generaals in de Tweede Wereldoorlog”. Waarbij de belangrijkste vraag kennelijk is of Trump zich wel realiseert dat ‘de’ Duitse generaals een aanslag op Hitler hebben geprobeerd te plegen.

Wc van het Witte Huis

De interesse voor de vraag of Trump als president inderdaad papieren versnipperde en in de wc van het Witte Huis probeerde weg te spoelen, een onthulling uit een ander boek (plus foto’s), is dan relevanter. De FBI kwam naar verluidt immers in Mar-A-Lago zoeken naar mogelijke staatsgeheimen die Trump had meegenomen uit het Witte Huis. Ook de vaststelling daarbij dat Trump zelf de wet heeft aangescherpt – niet één, maar maximaal vijf jaar cel – voor iemand die zich daaraan schuldig maakt, is relevanter. Of het nieuws dat Trump tijdens het verhoor waarvoor hij was opgeroepen een beroep deed op zijn zwijgrecht – iets wat hij nog niet zolang geleden betitelde als het ergste wat een verdachte kan doen, iets wat eigenlijk alleen maffiosi doen.

Toen minister Merrick Garland (Justitie) donderdag uiteindelijk een korte verklaring aflegde, hadden al Trumps aanhangers en vrijwel al zijn prominente partijgenoten hun positie reeds bepaald: de huiszoeking was een aanfluiting voor de rechtsstaat, volgens sommigen vergelijkbaar met de praktijken van de Gestapo of de KGB. Er zijn enkelen die al de hele week veelbetekenend zwijgen, zoals Mitch McConnell, leider van de Republikeinen in de Senaat en een impliciete tegenstander van Trump.

Garland gaf donderdag een bondige uitleg. Hij zei dat hij persoonlijk de huiszoeking had goedgekeurd, dat het staande praktijk is om zo’n stap te zetten als „minder ingrijpende middelen” – lees: een verzoek tot medewerking – niet hebben gewerkt en dat „de rechtsstaat handhaven wil zeggen dat je de wet gelijkelijk moet toepassen, zonder vrees of vriendjespolitiek”.

Garland verzocht ook om openbaarmaking van de inhoud van het huiszoekingsbevel. Hier en daar werd al gejubeld: ‘Garland zet Trump schaak’. Trump liet donderdag weten dat hij geen bezwaar heeft tegen openbaarmaking. Hij gebruikt daarbij de hem zo vertrouwde dubbele bescherming: er is niks onoorbaars aan de staatsdocumenten die ik mee naar huis had genomen, en als ze iets vinden wat wel onoorbaar is, dan hebben de FBI-agenten dat daar zelf neergelegd.

Geginnegap

Na de verkiezingen van 2016 krabden de grote Amerikaanse nieuwsorganisaties zich op het achterhoofd. Ze hadden de verkiezingscampagne verslagen als entertainment, en de vermakelijkste deelnemer had gewonnen. Dat zouden ze nooit meer doen, beloofden ze zichzelf.

Kijk naar het Amerikaanse nieuws, Trump-gezind of niet. Al het geginnegap, alle superlatieven (Historisch! Weergaloos! A very big deal!), alle verontwaardiging – het draait allemaal om Trump. Er wordt veel gespeculeerd, er zijn voortdurend anonieme bronnen die het zeggen te weten. Maar zelfs het explosiefste en incriminerendste bericht – de Washington Postschreef vrijdag dat de FBI in Mar-A-Lago zocht naar „vertrouwelijke documenten die met kernwapens te maken hebben” – stuitte direct op de dubbele verdedigingslinie van Trump. Hij schreef in een reactie meteen dat het een „hoax” is en suggereerde dat zulke stukken door de FBI geplant kunnen zijn. „Zelfde smeerkezen” als bij het Rusland-onderzoek, schreef Trump op zijn eigen platform. En dat nieuws werd ook weer overal verspreid.

Nee, dit was vooralsnog geen slechte week voor de oud-president.