:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data88177249-cb2b09.jpg)
Daar is hij dan: de allereerste officiële foto van ruimtetelescoop James Webb (JWST). De Amerikaanse president Joe Biden liet de foto maandagavond (in de VS) aan de wereld zien vanuit het Witte Huis in Washington. Op de foto staan extreem verre sterrenstelsels afgebeeld.
„Deze foto is de diepste foto van het heelal ooit”, zegt Ewine van Dishoeck. Zij is astronoom aan de universiteit Leiden en was dertig jaar betrokken bij de ontwikkeling van de telescoop.
JWST is de grootste en krachtigste ruimtetelescoop ooit en is het resultaat van een samenwerking tussen NASA, de European Space Agency (ESA), en de Canadian Space Agency (CSA). Hij heeft een prijskaartje van zo’n 10 miljard euro en het duurde grofweg dertig jaar om hem te bouwen.
Afgelopen december werd JWST gelanceerd. Daarna volgden zo’n zes maanden waarin de ruimtetelescoop een reis van 1,5 miljoen kilometer maakte, zijn 6,5 meter grote spiegel uitklapte en waarin NASA-technici het gevaarte met commando’s vanaf de aarde afstelden. Dat was zenuwslopend, „er waren meer dan driehonderd momenten waarop het mis kon gaan”, zegt Van Dishoeck. „Maar alles werkt en tot nu toe presteert JWST boven alle verwachtingen.”
Afbuiging
Dinsdagmiddag zou NASA vier eerste kleurenfoto’s van JWST met de wereld delen, maar Biden kreeg dus de eer om er maandagavond al eentje te laten zien. Op deze foto zijn extreem verre en zwakke sterrenstelsels afgebeeld. Om dat voor elkaar te krijgen, maakten wetenschappers slim gebruik van een kosmologisch verschijnsel. De sterrenstelsels liggen, vanuit de aarde gezien, achter sterrenstelselcluster SMACS 0723. Dat cluster zelf, te zien op de voorgrond, ligt op 4,6 miljard lichtjaar van de aarde. De massa van het cluster buigt het licht dat van de nóg verdere sterrenstelsels naar de aarde reist een beetje af, waarbij dat licht versterkt wordt door de afbuiging. Dat effect heet het gravitatielens-effect en werkt als een soort vergrootglas. De verdere stelsels zijn ook zichtbaar op de foto.
„Dankzij dit effect gecombineerd met de kwaliteiten van JWST kunnen wij nu extreem ver terug in het heelal kijken”, zegt Van Dishoeck. „De onthulling van JWST’s eerste kleurenfoto is echt een mijlpaal, JWST is een missie die we maar een keer per generatie meemaken.”
Uitdijende gaswolk
De andere drie foto's publiceert NASA dinsdag 16.30 uur Nederlandse tijd. Dat worden foto’s van een groep sterrenstelsels op 290 miljoen lichtjaar afstand, van een van de helderste en grootste sterrennevels en van een uitdijende gaswolk rondom een stervende ster. Daarnaast geeft NASA meetgegevens vrij van een planeet in een ander zonnestelsel.
„Die foto’s zijn overigens nog gewoon JPG’s”, zegt Van Dishoeck. „Ze zijn bedoeld om aan het grote publiek te laten zien wat JWST kan. Woensdag komt de data achter de gepubliceerde foto’s in het archief waar we als wetenschappers onderzoek mee kunnen doen. ”