Uitstel van operaties tijdens de coronapandemie zorgt voor ‘groot verlies aan gezonde levensjaren’

Het uitstellen van operaties tijdens de eerste twee coronajaren heeft „aanzienlijke effecten” op de gezondheid van patiënten. In 2020 en 2021 zijn meer dan 305.000 operaties uitgesteld of afgezegd. Daardoor zijn naar schatting 320.000 gezonde levensjaren verloren gegaan. Dat berekende het RIVM. De kans is groot dat dit verlies permanent is, aldus het RIVM: slechts een deel kan door inhaalzorg worden teruggewonnen.

Jaarlijks worden in Nederland zo’n 900.000 ‘planbare operaties’ uitgevoerd. Dat zijn operaties die langer dan een maand kunnen wachten, zoals knie-, heup- en staaroperaties. Omdat de behandeling van coronapatiënten de afgelopen jaren vaak voorrang kreeg, maar ook omdat patiënten soms zelf besmet waren, werd een deel van die ingrepen afgezegd of uitgesteld. Tot eind 2021 ging het om zeker 305.000 operaties, al ligt het totale aantal hoger, omdat een deel van de uitgestelde operaties voor 31 december 2021 alsnog is ingehaald. Het RIVM berekende wat de gevolgen daarvan zijn.

De onderzoekers gebruiken als maat de QALY (quality-adjusted life year), één QALY staat gelijk aan een levensjaar in perfecte gezondheid. Iemand met staar heeft bijvoorbeeld een kwaliteit van leven van 0,7 QALY. Na een operatie gaat dat getal omhoog.

Het RIVM concludeert dat naar schatting 320.000 gezonde levensjaren verloren gingen: een vijfde van de gezondheidswinst die alle operaties normaal gesproken zouden hebben opgebracht. Het gaat om een schatting met een ruime bandbreedte: want het effect van een uitgestelde operatie verschilt in werkelijkheid van patiënt tot patiënt. Het maakt uit of je een jonge, fitte patiënt laat wachten, of iemand die ouder is, met meer kwalen.

„Wij vinden de gevolgen voor de gezondheid toch wel heel groot”, zegt gezondheidseconoom Ardine de Wit, die het onderzoek leidde. „We hebben alleen gekeken naar planbare ingrepen”, niet naar uitgestelde kritieke operaties, zoals kankerbehandelingen, niet naar gemiste diagnoses. „Het gaat om operaties die best even kunnen wachten. Je denkt: dat kan wel even lijden. Maar nu zie je hoe groot het verlies is, en hoeveel mensen dit treft.”

Het grootste effect had het uitstellen van staar-, knie- en heupoperaties. Zo zijn er in twee jaar tijd maar liefst 12.000 heupoperaties minder uitgevoerd, en 54.000 staaroperaties minder.

Lees ook: Voor Nelly werd het wachten op haar nieuwe heup ‘hels’

Het onderzoek werpt de vraag op hoe ziekenhuizen in de toekomst moeten omgaan met beperkte operatiecapaciteit: hoe kun je die bij schaarste nu het beste inzetten? Zelfstandige behandelcentra die ook heup- en knie-operaties doen, hebben in twee coronajaren 20 procent meer operaties uitgevoerd. Zonder die ingrepen was het verlies aan gezonde levensjaren aanzienlijk hoger geweest (47.000 meer verloren jaren). Dat zou in tijden van schaarste vaker moeten gebeuren, concludeert het RIVM. Het RIVM, dat ook gesprekken met artsen voerde, zag dat er „financiële barrières” waren om zorg naar die centra te verplaatsen - ziekenhuizen verdienen ook aan die behandelingen.

Duitsland zou patiënten kunnen overnemen, suggereert het RIVM. En het zou „nuttig” zijn als er tussen de specialismen overeenstemming komt over de vraag welke operaties noodzakelijker zijn dan andere. Het RIVM pleit ervoor voorrang te geven aan operaties met meer gezondheidswinst. Een niertransplantatie met een bekende donor levert meer gezonde levensjaren op dan het verwijderen van een goedaardige moedervlek. „Ga opnieuw naar de urgentielijsten voor operaties kijken. Wij denken dat dit rapport handvatten biedt. Want ook de komende tijd blijft er schaarste in de zorg.”

Lees ook: Na haar uitgestelde openhartoperatie overleed Astrid in de wachtkamer van het ziekenhuis