‘De’ boer: slachtoffer of regenwormpletter?

Hoe zou president Zelensky naar de Nederlandse pers kijken als hij die onder ogen kreeg? Hij had al moeite om de belangstelling voor de oorlog vast te houden, maar nu is er een crisis geëscaleerd die één op één met de oorlog wedijvert om media-aandacht – ook in NRC. Twee voorpagina’s werden deze week gedomineerd door Oekraïne, drie door de stikstofcrisis.

Dat is niet zo vreemd. Het was een week waarin de boeren keihard hun krediet in het land verspeelden met, zo kopte NRC donderdag, „terreur en intimidatie”. ‘De’ boeren? Nee, niet allemaal. Zoals zo vaak beheerst het extreme gedrag van een minderheid het beeld en lijdt de hele groep daaronder.

Neem bijvoorbeeld Chris van Bruggen (25), die vorige week in deze krant pleitte voor een ander leefpatroon. Hij wil het melkveebedrijf van zijn ouders in de Alblasserwaard overnemen, waar volgens de kabinetsplannen 47 procent stikstofreductie nodig is. Aan de telefoon valt hij stil bij de vraag of hij zijn wens nog ziet uitkomen. „We gaan nu door een soort rouwproces. Dit is nog niet het moment voor een antwoord, al houdt het me de hele dag bezig.”

Hij vindt het stikstofbeleid van de overheid „ver voorbij het onfatsoenlijke gaan”, maar zegt ook: „Ik ga niet staan schreeuwen. Ik voel me niet vertegenwoordigd door boeren die hooibalen in de fik steken of bij het huis van een minister gaan staan. Dat is nu beeldvormend, maar het is aan de media om te laten zien dat het een kleine club is. Een club boeren die zich in hun bestaansrecht aangetast voelen en niet weten hoe ze hun emoties moeten kanaliseren.”

Maandag nam Louise O. Fresco, scheidend bestuursvoorzitter van Wageningen Universiteit, het in haar column in NRC op een andere manier op voor ‘de’ boer: „In de huidige karikatuur is de boerenstand de grote dierenbeul, weidevogelvernietiger, regenwormpletter en blindelingse gifspuiter, om nog te zwijgen over de deken van vervuiling die de boerenbedrijven over Nederland hebben uitgeworpen.”

Beide kanten

Werkt NRC mee aan die karikatuur? „De boer is niet de schuldige van deze crisis”, vindt Franciska de Vries, hoogleraar Earth Surface Science aan de UvA. „Dat is toch echt de overheid, die de kwestie jarenlang voor zich uit schoof”, zegt ze vanuit de trein uit Davos, waar ze het World Biodiversity Forum bijwoonde. „Maar de boer is ook niet alleen maar slachtoffer van het systeem. Boeren zijn natuurlijk prima in staat om autonome beslissingen te nemen. Het is lastig om beide kanten goed te laten zien. Ik vind dat NRC dat redelijk goed doet.”

Dat neemt niet weg dat ze nog wel wensen heeft. NRC zou meer kunnen uitleggen over het ecologische probleem aan de basis van de crisis. „In artikelen die verder gaan dan het bekende rijtje gevolgen: bodemverzuring, woekerende brandnetels, gebroken vogelpootjes. Nee, álle interacties in een ecosysteem veranderen door te veel stikstof en daarmee de hele omgeving.”

Zelf twittert De Vries sinds twee jaar actief om het bewustzijn over stikstof te vergroten. „Ik merk alleen dat het geen zin heeft. Ik heb niet het gevoel dat we in die tijd vooruit zijn gekomen. Het blijft vechten tegen de desinformatie van mensen die zeggen dat het wel meevalt.”

Het onderwerp stikstof is te groot om alle consequenties te overzien, vindt Frank Westerman, auteur van onder andere De graanrepubliek, over landbouwhervormingen in de twintigste eeuw (en oud-correspondent van NRC). „Het leent zich niet voor snelle meningen, voor of tegen. Het gaat om de verhouding tussen stad en platteland, over de vraag wat voor natuur we willen en wat we willen eten.”

„Na de Tweede Wereldoorlog zijn boeren aangespoord om de wereld te voeden, kwantiteit ging boven kwaliteit. Nu zit de landbouw in het verdomhoekje. Je ziet dat de publieke opinie kan omslaan als een school sprot. Het is aan journalisten om zich niet door die stemmingswisseling te laten meesleuren.” Wat hem betreft is het belangrijk dat media oog hebben voor „de onderstroom” bij boeren. „Een erf betekent meer voor een boer dan een balkon voor iemand anders. Het gevoel van autonomie, de band met de grond, het staat allemaal op het spel.”

Verdieping

Hetzelfde geldt voor de ‘agribusiness’-keten van veevoerbedrijven tot verwerkende industrie, die verslaafd is geraakt aan een goedkope, hoogproductieve landbouw. „Ook daar zullen de gevolgen groot zijn.”

Aan veel van de verdiepende verhalen wordt gewerkt, zegt Daan van Lent, chef van de economieredactie. „We zien veel aannames voorbijkomen in het debat, die roepen bij ons vooral vragen op.” De redactie werkt met vijf mensen aan het dossier en ook op andere redacties lopen stikstofprojecten. Die grote inzet zal waarschijnlijk nog wel even nodig zijn. Want net als de oorlog in Oekraïne zal deze crisis nog jaren slepen.