Tien jaar Luchtsingel in Rotterdam: mooi plan, maar veel kritiek op de uitvoering

Tien jaar geleden was de opwinding groot, bij de toewijzing van het prijzengeld voor de bouw van de ‘Luchtsingel’, om de hoek bij het Hofplein. Intussen is een deel van het hout weggerot. Heeft de winnaar van het eerste Stadsinitiatief, een ideeënwedstrijd waarbij het winnende plan voor miljoenen aan gemeenschapsgeld kreeg, gebracht wat werd beloofd? Een reconstructie, in drie hoofdstukken.

De bouw

Joelend springen Elma van Boxel en Kristian Koreman in maart 2012 op en neer in de Rotterdamse Schouwburg. Burgemeester Ahmed Aboutaleb en wethouder Korrie Louwes hebben net samen de naam van het eerste winnende stadsinitiatief voorgelezen. Het is de Luchtsingel, hún plan. „Hoe kun je dit nu uitleggen?”, antwoordt een bezwete Koreman op de vraag van Rijnmond hoe het is om het Stadsinitiatief te winnen. „Bizar”, puft Van Boxel, buiten adem.

De twee architecten van bureau ZUS krijgen 4 miljoen euro prijzengeld van de gemeente om hun plan te verwezenlijken – nadat 20.000 Rotterdammers op de Luchtsingel hebben gestemd. In 2015 wordt de luchtbrug, die is opgebouwd uit 17.000 plankjes, officieel geopend met een picknick.

Hij wordt ontwikkeld tijdens de economische crisis van 2012. In het Central District van Rotterdam staan dan duizenden vierkante meters kantoorruimte leeg. „De ontwikkeling lag hier stil”, zegt Van Boxel. Vanaf 2009 is ZUS betrokken bij verschillende projecten in dit gebied, zoals Dakakker, Hofbogenpark en Park Pompenburg. De Luchtsingel moet die met elkaar verbinden en zo het desolate gebied toegankelijker en aantrekkelijk maken. „Hier moest weer een nieuw stadshart komen”, zegt Koreman. „Net als vroeger, toen het Hofplein het bruisende centrum was.”

Behalve van het prijzengeld maken de architecten gebruik van crowdfunding. Rotterdammers en andere belangstellenden kopen in totaal 4.000 plankjes à 25 euro die vervolgens in de brug worden verwerkt. Dat levert nog eens 100.000 euro op. Van het totale bedrag van 4,1 miljoen wordt niet alleen de luchtbrug gerealiseerd. In het oorspronkelijke plan wordt gesproken over een parking pool (zwembad), green mobility park, hofparkhotel en speelplaatsen. De brug zelf zou, volgens de oorspronkelijke begroting, 1,3 miljoen euro kosten. Dat wordt uiteindelijk bijna het dubbele: 2,5 miljoen, zeggen Van Boxel en Koreman. „Daar is het grootste deel van het geld aan opgegaan.”

De singel speelt een belangrijke rol bij de ontsluiting van Biergarten, die tien jaar geleden opende op het destijds verlaten parkeerterrein van het Delftsehof. „De Luchtsingel zorgt voor betere bereikbaarheid en een grotere doorloop”, zegt de bedrijfsleider. En de trap wordt gebruikt om, in de zon, een biertje op te drinken.

In diezelfde periode wordt een akker van 1.000 vierkante meter aangelegd bovenop het Schieblock. De akker, waar groenten, fruit en eetbare bloemen worden geteeld en vier bijenvolken wonen, is een initiatief van ZUS, het Milieucentrum en de gemeente. 145.000 euro van het prijzengeld gaat hier naartoe.

De Luchtsingel loopt over in het park op de Hofbogen. De initiatiefnemers dragen 250.000 euro bij aan een evenementendak. Voor die tijd waren er ook activiteiten op het dak van de Hofbogen, maar die stonden meer op zichzelf, aldus een woordvoerder van Havensteder, de woningcorporatie die in 2012 samen met Vestia de Hofbogen kocht en opknapte. „De Luchtsingel zorgde voor verbinding.”

Aan evenementen, de site en campagne wordt de eerste jaren nog eens 250.000 euro uitgegeven. Naar Park Pompenburg gaat nog eens 200.000 euro. Ook keren de architecten zichzelf een bedrag uit. „Een onkostenvergoeding”, zegt Van Boxel. „We hebben er niet aan verdiend.” De begroting is nooit openbaar gemaakt, wel overhandigd aan de gemeente. Andere onderdelen van het oorspronkelijke plan rondom de Luchtsingel komen er niet, zoals het zwembad, dat voor 500.000 euro was begroot.

Het verval

Soms drentelen toeristen langs. „Met zo’n gidsje in hun hand”, zegt ondernemer Rosalie de Haan van café Roosje. „De Luchtsingel staat in de Lonely Planet.” Als ze er dan overheen zijn gelopen, zijn ze teleurgesteld, zegt ze. „Het is zó verwaarloosd. Er liggen lege flessen en soms slapen er verslaafden die er poepen en plassen.”

Al gebruikten vaste klanten en kennissen de luchtbrug ook om snel van het station naar het café te lopen. „Dat was ideaal”, zegt kok en mede-eigenaar Richard de Haan.

Aan de andere kant van het spoor, bij de Hofbogen, is minder enthousiasme. Verschillende ondernemers in de Hofbogen geven aan „nauwelijks” of „geen effect” te merken van de loopbrug die uitkomt achter hun straat. „Het idee is leuker dan de uitvoering”, zegt Gaby van Kesteren van podium en restaurant Bird.

Al vrij snel sloeg de verloedering toe. Extra klanten en aanloop leverde het hem niet op, zegt hij. „Misschien wel in het Schieblock, maar hier hebben we er niets aan. Het is vooral een leuk plaatje, een marketingding.” De hoge overgang over het spoor noemt hij onveilig. „Inmiddels is het vergane glorie”, zegt Van Kesteren. „Eigenlijk is de Luchtsingel nooit tot volle wasdom gekomen.”

In 2018 en 2021 werd geklaagd over het verval. Graffiti ontsiert de gele planken, hout brokkelt af en voorbijgangers zien en ruiken urine en ontlasting. In de gemeenteraad worden vragen gesteld over een gevoel van onveiligheid op en rond de luchtbrug. Hij wordt zo vaak bespoten met graffiti dat de gemeente in 2021 de brug iedere twee weken opnieuw geel laat schilderen. Onderhoudskosten: 75.000 euro per jaar.

Rutger Henneman van GroenGoed beheert de Vredestuin in Park Pompenburg en de tuin op de Hofbogen, die de brug verbindt. Hij treft gele stukken afgebladderde verf aan tussen de groenten.

Tijdens een inspectie begin dit jaar blijkt dat houtrot en verzakkingen ervoor zorgen dat de brug niet meer veilig is. In mei worden daarom delen van de Luchtsingel afgesloten. Een donkerbruin schot blokkeert nu de doorgang achter de Shelltoren. Het deel over de Schiekade is nog wel open, net als de zwevende rotonde boven park Pompenburg en de brug over het spoor naar de Hofbogen. In een brief aan de gemeenteraad schrijft wethouder Vincent Karremans (buitenruimte, VVD) dat „de constructie bijna aan haar einde levensduur is”.

Het verval en de gedeeltelijke sluiting doen ‘ontzettend veel pijn’, zeggen initiatiefnemers Van Boxel en Koreman. Kort na de voltooiing dragen zij het beheer van de Luchtsingel over aan de gemeente met daarbij het resterende prijzengeld van 670.000 euro. „Als er tijdig beheer en onderhoud was gepleegd, waren de verzakkingen eerder geconstateerd en verholpen”, denkt Koreman.

Ook balen ze van de brief van Karremans. „De brug zou – na reparaties – nog vijftien jaar meekunnen”, zegt Koreman. „Die tijd is ook nodig om de periode te overbruggen dat bouwplannen van Pompenburg, Central District en Zomerhofkwartier gerealiseerd gaan worden. Het wordt hier een grote bouwput. De Luchtsingel helpt het gebied leefbaar te houden.”

De toekomst

In de nieuwbouwplannen rondom Pompenburg (993 woningen) is een Luchtsingel 2.0 – opnieuw knalgeel – ingetekend om de verschillende nieuwe gebouwen en buitenruimtes met elkaar te verbinden. Het is nog onduidelijk of de huidige constructie ook voor de lange termijn kan worden opgelapt, of dat wellicht onderdelen opnieuw gebruikt kunnen worden.

De technisch beheerder van de brug laat weten dat de onderbouw en de staanders langer meekunnen. Net als de zwevende rotonde. „De bovenbouw is van zachter hout. Daar hebben ook de verzakkingen plaatsgevonden.” De verzakkingen worden binnenkort waarschijnlijk wel gerepareerd zodat de brug tot september volgend jaar open kan. Dan loopt ook de vergunning van het bouwwerk af.

Directeur Derk Loorbach van onderzoeksbureau DRIFT deed met collega’s in 2014 onderzoek naar de impact van de Luchtsingel. „Een geslaagd stedelijk experiment”, zegt hij. Omdat drie losse stadsdelen met elkaar zijn verbonden. „Het Hofplein, Pompenburg en de Delftsepoort zijn als geheel levendiger geworden.”

En hij spreekt van een icoon. „Er is heel veel over geschreven in de media. En hoewel het misschien geen toeristische trekpleister is geworden, is het voor bepaalde groepen wel een stedelijke trekpleister.”

Het bouwwerk heeft er voor gezorgd dat de plek „hip en stedelijk” is geworden. „En dat nagedacht wordt over ontwikkelingen op hoogte, zoals het park op de Hofbogen.”

Lees ook dit artikel over de Rooftop Walk boven de Coolsingel

Wel vraagt Loorbach zich af of de Luchtsingel het volle potentieel heeft benut. Dat verwijt hij vooral de gemeente. „Die had mee kunnen ontwikkelen, projecten op de singel kunnen laten aansluiten. De gemeente heeft te weinig als ontwikkelaar en ondernemer gedacht.”

Na de realisatie was er meer levendigheid in het gebied, zegt Henneman van GroenGoed. Werknemers uit de naastgelegen kantoren kwamen langs voor een wandelingetje tijdens de lunch, studenten van het Grafisch Lyceum treft hij op de bankjes in het park op de Hofbogen. Beneden rijden skaters langs.

Het was niet zo druk geweest als mensen in de pauze onder dat „stinkende tunneltje”, de Raampoortstraat, door hadden moeten lopen, denkt hij.