Josanne Huijg: ‘Hoe lever je toegevoegde waarde, voor anderen, voor jezelf?’

‘Ik heb grote bewondering voor medewerkers in verpleeghuizen. Het is heel zwaar en tegelijk heel mooi werk. „Wij doen er onderzoek naar de relatie tussen medewerkers, bewoners en hun naasten. Van oudsher is de zorg hier sterk gericht op lichamelijke beperkingen. Gelukkig is er steeds meer aandacht voor welbevinden en relaties, zowel voor mensen die zorg nodig hebben, als voor mensen die zorg bieden.

„Een mens is zoveel méér dan z’n lichaam. Iedereen heeft een eigen identiteit, met persoonlijke wensen en verlangens. Vrijwel iedereen heeft een eigen kring van mensen om zich heen. Aandacht hiervoor kan de zorg zoveel waardevoller maken.

„Een leergang van filosoof Harry Kunneman heeft mij een nieuw perspectief gegeven op de verpleeghuiszorg. Kunnemans colleges gingen over praktische filosofie: met welke normen en waarden doe je je werk? Hoe lever je toegevoegde waarde, voor anderen, voor jezelf? Simpeler gezegd, in de woorden van Kunneman: ‘Hoe doe je werk dat deugt en deugd doet?’ Dit ontstaat door jezelf bewust te zijn van je eigen identiteit in relatie tot anderen.

„Dankzij Harry Kunneman leerde ik het werk van de Franse filosoof Paul Ricoeur kennen. Hij schreef een prachtig boek met de titel Soi-même comme un autre – Wees jezelf zoals een ander. Je bent wie je bent door anderen; zij zijn wie ze zijn door jou. Ricoeur verkent de bestaansethiek: hij onderzoekt wat ons leven kleur geeft. In zijn ogen ontstaat ‘het goede leven’ wanneer je ‘in harmonie leeft met jezelf, met en voor anderen, in rechtvaardige instituties’.

„In een paar woorden zegt hij hiermee heel veel. Vriendschap en zorgzaamheid staan centraal in zijn denken. Voor mijn onderzoek zijn ook de laatste woorden uit Ricoeurs definitie inspirerend: wat maakt een verpleeghuis tot een ‘rechtvaardige institutie’?

„Mensen wonen gemiddeld een maand of negen in een verpleeghuis. Meestal zijn dit de laatste maanden van hun leven. De zorg ligt er vast in richtlijnen en protocollen. Voor het overgrote deel zijn die fysiek gericht. Maar ieder mens is uniek. Zowel een bewoner als een medewerker is in de eerste plaats een individu. Krijgt dat voldoende aandacht?

‘Als je naar de verpleeghuiszorg kijkt met de blik van Kunneman en Ricoeur komen allerlei vragen in je op. Wat is ‘goede zorg’ voor kwetsbare mensen aan het einde van hun leven? Als alle medewerkers en bewoners anders zijn, hoe weten zij dan dat ze ‘het goede’ doen?

„Echt contact maken met elkaar is hiervoor van groot belang. Ons onderzoek richt zich dan ook op dit contact tussen bewoners en medewerkers. Op vragen hierover antwoorden medewerkers vaak als eerste: ‘O, wij kennen de bewoners heel goed.’ En: ‘We zouden graag meer tijd willen hebben om met hen een praatje te maken, maar ja, werkdruk, personeelstekort, …’

„Inderdaad, dat zijn wezenlijke problemen. Maar daarmee is niet alles gezegd. Buren kunnen van elkaar zeggen dat ze goed contact hebben, terwijl ze niet eens zoveel tijd met elkaar doorbrengen. Betekenisvolle zorg geven en krijgen, is in feite een vorm van vriendschap sluiten met elkaar. Van jezelf zien in de ander.”