Hoog tijd om de Krim te heroveren, vinden de Tataren

Commandant Isa Akajev wil met zijn bataljon naar het front bij de stad Cherson. En dan als het meezit doorpakken naar het zuiden en de Krim bevrijden van Rusland. „Ik zie de oorlog als een goeie kans om onze plek weer in te nemen”, zegt Akajev. Hij zit aan een houten tafel in een klein restaurant in Kiev en drinkt zijn theekopje in een paar grote slokken leeg.

Isa Akajev is de nom de guerre van Nariman Biljalov (57) een Krim-Tataar die tot 2014 in de stad Simferopol op de Krim woonde. Hij heeft een forse grijze sik een gaat gehuld in legergroen. Op zijn mouw zit het embleem van zijn bataljon, dat ‘Krim’ heet. Het logo is de Tataarse drietand, met twee lange zwaarden eronder. Het bataljon vocht mee in de verdediging van de hoofdstad Kiev, en traint nu buiten Kiev met kalasjnikovs en ander schietgerei voor ze weer naar het front gaan.

De Krim-Tataren zijn een van de drie erkende inheemse bevolkingsgroepen van het zuidelijke schiereiland de Krim. De Tataren zijn nazaten van meerdere volkeren die er woonden voor Slaven voet aan de grond kregen. Het volk deelt de binding met het gebied aan de Zwarte Zee, het islamitisch geloof en de taal, een aftakking van het Turks.

Commandant Akajev praat rustig, zachtjes. Hij is vader van dertien kinderen, zeven jongens, zes meisjes. In 2014 richtte hij zijn bataljon op en vocht hij in de Donbas in gebied dat Oekraïne uiteindelijk verloor aan de ‘volksrepublieken’. „Ik had geen enkele ervaring, ik was ingenieur, bouwer”, zegt Akajev. „Maar ik had geen keuze.” Hij legde zijn wapen opzij, en vestigde zich met zijn vrouw in de West-Oekraïense stad Vynnitsja. Toen de Russische strijdkrachten zich langs de grens stationeerden, begon Akajev weer met het bijeenhalen van mannen.

De Krim-Tataren zijn een van de drie erkende inheemse bevolkingsgroepen van het zuidelijke schiereiland de Krim

Het bataljon Krim is als vrijwilligersbataljon onderdeel van de ‘Territoriale strijdkrachten’. De mannen krijgen wapens van de staat maar geen salaris. In Oekraïne zijn er volgens de laatste, waarschijnlijk achterhaalde telling uit maart meer dan honderd van zulke bataljons. „Geld zou het makkelijker maken”, zegt Akajev. „Maar we willen heel graag onze eigen vlag en eigen logo houden. Dat vindt het leger lastig, dus daar onderhandelen we nog over.”

Naast het vurige verlangen de Krim terug te veroveren, bindt ook de islam de leden van het bataljon. De strijders bidden vijf keer per dag, mogen niet vloeken en geen alcohol drinken. Akajevs bataljon bestaat voor ongeveer de helft uit Krim-Tataren. De rest zijn mannen uit de Kaukasus, tevens moslims, op een enkeling na.

Etnische zuiveringen

Voordat de Krim in 2014 door Rusland werd bezet, woonden er zo’n 250.000 Tataren, een tiende van de totale bevolking. „Dat aantal gaat rond, maar ze tellen ons niet zo goed”, zegt Ismail Ramazanov (36), die het bataljon als vrijwilliger ondersteunt met voedsel en medicijndistributie. „Niemand weet met hoeveel we precies zijn.” Van mensen die van de Krim naar het vasteland zijn verhuisd, wordt niet bijgehouden wat hun etniciteit is. Dus hoeveel Tataren gevlucht zijn is ook niet bekend.

De Russische bezetting van het schiereiland is een historisch pijnlijke kwestie voor de Krim-Tataren. In 1944 werd de Krim door Stalin etnisch gezuiverd. Alle ruim 190.000 Krim-Tataren, toen nog de helft van de bevolking, werden onder dwang op transport gezet naar Oezbekistan. Bijna achtduizend van hen overleefden de reis niet. Ook de grootouders van Ramazanov en Akajev werden gedeporteerd. Oezbekistan werd de geboortegrond van de mannen, en ze groeiden er op.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie nodigde het onafhankelijke Oekraïne de Tataren uit om terug te komen naar de Krim. Akajev vestigde zich in Simferopol. „De dertig jaar dat onze volkeren – de Oekraïners en Tataren – samen waren heeft Oekraïne ons erg geholpen”, zegt Akajev. „Ze zeiden tegen ons: kom terug, jullie zijn Oekraïners. Hoe meer ingrediënten, hoe lekkerder de soep. We horen bij Oekraïne, we zijn samen één geheel.”

En dus richtte hij uiteindelijk een bataljon op om de Krim terug te veroveren.

Alternatieve vrede

Expert en onderzoeker Bob Deen van Clingendael zet een kanttekening bij het idee van een dertigjarig huwelijk van enkel geluk. „Er was onder de Oekraïners lang sprake van onbegrip en zelfs enige weerstand tegen de Krim-Tataren. Maar in 2014 bleek dat de ze zich vierkant achter het Oekraïense leiderschap schaarden en dat ze bijna harder vochten voor de Krim dan de Oekraïners. Toen hebben ze de Tataren omarmd, sindsdien zijn ze sterk verbonden met elkaar.”

Ondanks de aanspraak van Oekraïne op de Krim onder internationaal recht, herhaalde president Volodymyr Zelensky onlangs niet bereid te zijn het schiereiland met geweld te heroveren. Het merendeel van de bewoners van het schiereiland is etnisch Russisch, en een deel van de bewoners vindt de bezetting geen probleem.

Zelensky begrijpt waarschijnlijk maar al te goed hoe slecht een gewapende reconquista tegenover een onwelwillende bevolking eruit zou zien. Toch houdt Zelensky in toespraken ook vast aan het idee dat het pas vrede kan zijn als de Krim terug is bij Oekraïne.

De Krim-Tataren die NRC spreekt, geloven bovendien niet dat afzien van de Krim of Oost-Oekraïne Ruslands honger zou stillen. Akajev: „Als we die gebieden afgeven zal het niet genoeg zijn, dat heeft de Krim toch wel laten zien? Bovendien is het onze grond, waarom zouden we het loslaten? De oorlog moet eindigen in Moskou, in een rechtszaal. Dan pas kan er vrede zijn.” In het restaurant klinkt zachtjes pianogepingel. Ook het tweede en derde kopje thee zijn op.

Klooster

De zon werpt goud avondlicht over de binnenplaats van het oude klooster in Kiev waar vrijwilligers en Krim-Tataren Ismail Ramazanov en Anna Eismont werken. Met andere vrijwilligers zamelen ze spullen in voor de strijdkrachten. Ze hebben er meer dan een dagtaak aan alles op te halen, te ordenen en te verspreiden.

Ramazanov is, net als Akajev, geboren in Oezbekistan. Pas op zijn zesde zette Ramazanov voor het eerst voet op de Krim. Zijn haar is aan de zijkant opgeschoren, met bovenop een zwarte kuif. Met zijn zwarte T-shirt en jeans geeft het hem de look van John Travolta in Grease. Wel met een Tataarse twist: op de gesp van zijn riem prijkt de Tataarse drietand, de tamga-zegel.

„Ons volk kan alleen bestaan in Oekraïne”, zegt Ramazanov. „De Oekraïners zijn grootse mensen, ze hebben ons van de Russen gered.” Persoonlijk kreeg hij het recent nog aan de stok met de autoriteiten: in 2019 werd hij op de Krim gearresteerd. Naar eigen zeggen omdat hij de Russische autoriteiten in het openbaar bezetters noemde. „De aanwezigheid van de Krim-Tataren ondermijnt de Russische mythe over een oorspronkelijk Russisch schiereiland”, zegt Jevgeni Jarosjenko van Krym SOS, een hulporganisatie voor Krim-Tataren. „Om die reden worden ze tegengewerkt door de Russische autoriteiten.” Tataren worden op de Krim vaker dan hun Russische buren doelwit van arrestatie, vervolging en huiszoekingen.

Ons volk kan alleen bestaan in Oekraïne. De Oekraïners zijn grootse mensen, ze hebben ons van de Russen gered

Ismail Ramazanov Krim-Tataar

Volgens Krym SOS zitten er nu 86 Krim-Tataren „politiek gemotiveerde” celstraffen uit van gemiddeld over de twaalf jaar. „Opgeteld moeten ze 1.064 jaar de gevangenis in, net zo lang als Moskou bestaat”, zegt Jevgeni Jarosjenko.

Sinds vorig najaar hielden de Russische autoriteiten op de Krim nog eens 182 mensen aan die nu in voorarrest zitten – dus zonder proces. „Dat zijn bijna allemaal Krim-Tataren”, zegt Jarosjenko. Arrestaties volgen vaak op huiszoekingen waarbij de politie of geheime diensten bijvoorbeeld verboden literatuur planten, stelt Jarosjenko. Ook worden de Tataren aangepakt met repressieve Russische anti-extremismewetgeving. Onder die wetgeving is ook het Anti-Corruptie Fonds, dat oppositiepoliticus Aleksej Navalny oprichtte, „extreem” verklaard.

Vrijwel direct na de Russische annexatie van de Krim verdwenen meerdere Krim-Tataren. Eén van hen werd voor het laatst gezien toen twee mannen in legerkleding hem midden op de dag achter in een auto zetten. Weken later werd zijn lichaam in het bos gevonden. Vijf anderen werden ook dood teruggevonden, een tiental is vermist.

Vrijwilliger Ramazanov bracht zes maanden door in voorarrest. Toen werd hij tot zijn eigen verbazing plots vrijgelaten en is hij naar Kiev gevlucht. „Ik dacht dat ze me naar Rostov aan de Don zouden overplaatsen, daar zitten veel Krim-Tataren”, zegt hij.

Bij het klooster gaat het luchtalarm weer eens af. Niemand trekt zich er iets van aan. De vrijwilligers die al binnen bij de koffieautomaat stonden, houden zich even op in de hal, maar buiten worden nog volop spullen versleept. Aan het begin van de oorlog schuilden de vrijwilligers ook in de gangen van het gebouw. De muren zijn ruim een meter dik. „Maar het dak is dun”, zegt een van de vrijwilligers. Ze kijkt wantrouwend omhoog.

Commandant Akajev wil na de oorlog weer huizen bouwen, maar dan op de Krim. „Mijn kern ligt daar. Mijn moeder werd geboren op de steppe, mijn vader komt uit de bergen. Ik wil een huis precies ertussenin.”