Permanente ruzie over wie wat moet betalen bij het versterken van Groningse huizen leidt tot forse vertraging

Het Rijk heeft zich sinds 2015 laten gijzelen door de permanente onenigheid met de NAM over wie wat moet betalen bij het versterken van huizen in het Groningse aardbevingsgebied. Dat leidt tot forse vertraging en blijvende onzekerheid bij Groningers.

Dat er regelmatig spanningen waren tussen de NAM en de overheid over de invulling en betaling van de versterkingsoperatie is bekend. De Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) en het Rijk hebben zelf altijd publiekelijk volgehouden dat geld geen beperkende factor was bij het verzekeren van de veiligheid in het aardbevingsgebied.

Waarom bouwkundigen het Groningse aardbevingsgebied moedeloos verlieten

Deze podcast luister je ook in onze app

In werkelijkheid lopen er permanente discussies over wanneer huizen wel of niet veilig zijn, en de daaruit voortvloeiende onderhandelingen over kosten, als een rode draad door de vertraging van de versterkingsoperatie, blijkt uit onderzoek van NRC en Dagblad van het Noorden. Versterkingsplannen werden hierdoor aangepast, uitgesteld of soms afgeblazen.

Vanaf het moment dat versterken in 2015 een issue werd, heeft de NAM de veiligheidsnormen ter discussie gesteld. Die bepalen welke huizen onveilig zijn, en hoe ze versterkt moeten worden zodat bewoners bij een zware aardbeving hun huis nog levend kunnen verlaten. Het bedrijf, een joint venture van Shell en ExxonMobil, was zich er meteen van bewust dat die normen bepalend zouden worden voor de kosten van de operatie.

In de jaren daarna zei de NAM, net als andere partijen, dat de normen te conservatief waren en daarmee tot onnodige maatregelen zouden leiden. Als de normen dan minder conservatief werden gemaakt, drong de NAM erop aan versterkingsplannen aan te passen aan „de meest recente inzichten”. Om vervolgens aan te sturen op weer nieuwe normen.

In juli 2017, toen de versterkingsoperatie moeizaam op gang was gekomen, schortte de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) Hans Alders de samenwerking met de NAM kortstondig op. Alders was in 2015 door het kabinet aangesteld om de voortgang van de versterking te bewaken. In een brief aan de NAM verweet Alders het bedrijf dat het afspraken niet nakwam, en dat het voortdurend ter discussie stellen van de „kaders” leidde tot vertraging en daarmee een „vertrouwensbreuk” met bewoners.

Dit patroon herhaalde zich in de jaren daarna, blijkt uit documenten en gesprekken met betrokkenen. De NAM „herkent zich niet in het geschetste beeld”, zo laat het bedrijf weten. Volgens de NAM is juist de overheid sterk afgeweken „van de met de NAM gemaakte afspraken” over de versterkingsoperatie. Het bedrijf vindt dat de overheid nooit goed heeft uitgelegd waarom de operatie bij afnemend aardbevingsgevaar „juist fors is gegroeid”.

Lees ook de reconstructie: Hoe onder druk van de oliebedrijven het Groningse gas bleef stromen

Hoewel de NAM naar eigen zeggen met het aanpassen van de veiligheidsnormen probeert te voorkomen dat er onnodig ontwrichtende ingrepen plaatsvinden, blijken de kosten ervan bij het bedrijf een hoofdrol te spelen. In een overleg met topambtenaren van Economische Zaken in augustus 2018 over de kosten van de versterking, maakte een NAM-directeur bijvoorbeeld duidelijk dat het bedrijf alleen veiligheidskosten zou financieren, en niets anders.

‘Versterking duurder dan waarde huis’

In 2019 schreef een NAM-directeur in een brief naar de NCG dat de kosten van het versterkingsproject Heft in Eigen Hand „hoog lijken te zijn” . Hoewel de NAM en de overheid in 2016 al afspraken hadden gemaakt over de bekostiging van dit project, en de NAM volgens de directeur „geen inhoudelijke bemoeienis heeft met het proces”, wilde het bedrijf de NCG „nogmaals op het belang wijzen van redelijke en financieel te verantwoorden uitgaven”. Om zijn punt te maken voegde hij een tabel toe waarin de versterkingskosten van een dertigtal panden zijn afgezet tegen de WOZ-waarde. Die kosten zijn, benadrukt de directeur, gemiddeld bijna vier keer zo hoog als de woningwaarde.

In 2018 nam het Rijk de verantwoordelijkheid voor de versterking over, juist om te voorkomen dat discussies over geld tot vertraging zouden leiden. Het Rijk zou alle noodzakelijke kosten betalen, en daarna „aan de achterdeur” met de NAM afrekenen. Maar daarna bleef onenigheid binnen de overheid zelf over financiering van plannen tot grote vertragingen leiden.

Intussen is er een juridisch conflict tussen NAM en het Rijk ontstaan over die afrekening aan de achterdeur. De NAM weigert meer dan 124 miljoen euro aan facturen te betalen.

Met de versterkingsoperatie gaat het nog altijd niet goed. In totaal moeten 27.165 panden in Groningen een inspectie krijgen die bepaalt of ze voldoen aan de huidige veiligheidsnorm. Momenteel zijn nog geen 4.800 woningen beoordeeld of ook daadwerkelijk versterkt (17 procent), schrijft de Nationaal Coördinator Groningen. In 2028 zouden alle huizen in het Groningse aardbevingsgebied veilig moeten zijn, maar het Staatstoezicht op de Mijnen betwijfelt ten zeerste of dat met het huidige tempo gaat lukken.