AIVD en MIVD moeten vijf grote datasets vernietigen

De geheime diensten AIVD en MIVD moeten vijf grote datasets vernietigen die ze van belang achten voor de nationale veiligheid, omdat ze te lang bewaard zijn gebleven. Dat gelast de afdeling klachtenbehandeling van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) in een woensdag gepubliceerd oordeel. Het besluit vloeit voort uit een klacht die burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom vorige zomer hierover had ingediend.

De diensten achten de datasets met gegevens van vermoedelijk miljoenen burgers van groot belang voor hun onderzoek. Ze boden fel verzet toen de toezichthouder in september 2020 met klem adviseerde de datasets, verkregen na hacks van de inlichtingendiensten, te vernietigen. Verdere details over de aard en omvang van de datapakketten zijn niet bekend.

De diensten stelden dat de volledige datasets van belang waren voor de bescherming van de nationale veiligheid en daarom voor onbepaalde tijd bewaard moesten blijven. Kajsa Ollongren (D66), destijds als minister van Binnenlandse Zaken verantwoordelijk voor de AIVD, legde het advies van de CTIVD naast zich neer.

„Wij achten vernietiging van deze sets bovendien onverantwoord gelet op het operationele belang van deze sets”, schreef zij in september 2020 aan de Kamer. Er kwam een nieuwe regeling: de diensten mochten de data zo lang bewaren als ze nodig vonden, mits ze elk jaar opnieuw beoordeelden of de datasets nog relevant waren.

‘Dode letter’

„Die regeling is in ieder geval voor deze vijf datasets een dode letter gebleken”, zegt Addie Stehouwer, voorzitter van de afdeling klachtenbehandeling van de CTIVD in een interview met NRC. Uit onderzoek van de toezichthouder naar aanleiding van de klacht van Bits of Freedom bleek dat ook de nieuwe regels niet gevolgd werden. Zo ging de MIVD de relevantie pas opnieuw beoordelen nadat de privacy-organisatie vorig jaar haar klacht had ingediend. Ook hadden de AIVD en de MIVD het aantal medewerkers met toegang tot de datasets moeten beperken, maar deden dat niet.

Lees het interview met Addie Stehouwer: ‘Meeste verzamelde data zijn niet relevant’

Het „operationele belang” van de datasets dat Ollongren in 2020 zag, ziet Stehouwer niet. Volgens haar konden de diensten niet verantwoorden waarom de datasets zo lang bewaard moesten blijven. Stehouwer vindt dat de minister na het eerste advies uit 2020 werk had moeten maken van een betere wettelijke regeling rond de bewaartermijnen. „We hebben ons al eerder hardop afgevraagd of de maximum bewaartermijnen van een jaar, met een verlenging van een half jaar, wel uitvoerbaar is.”

Omdat de afdeling klachtenafhandeling, in tegenstelling tot de afdeling toezicht van de CTIVD wél doorzettingsmacht heeft, moeten de datasets binnen twee weken vernietigd worden. Het ministerie van Binnenlandse Zaken wilde dinsdag nog niet reageren op de uitspraak van de toezichthouder. Woensdag volgt naar verwachting een Kamerbrief.

Bits of Freedom stelt dat het oordeel van de CTIVD aantoont dat de inlichtingendiensten zich niet laten begrenzen door regelgeving. „Zij verzamelen meer gegevens dan ze aankunnen en bewaren die gegevens langer dan is toegestaan.”

De uitspraak, die alleen gevolgen heeft voor de datasets waar de klacht over ging, laat volgens de burgerrechtenorganisatie ook zien dat het toezicht op de inlichtingendiensten niet goed functioneert. „Het maakt goed en effectief toezicht afhankelijk van organisaties als de onze. Dat moet anders.”