‘Verwijtbare onzorgvuldigheid’ in Delfts majorana-onderzoek

De TU Delft velt een mild oordeel over de totstandkoming van een Nature-artikel van hoogleraar Leo Kouwenhoven dat in begin vorig jaar werd teruggetrokken omdat er onterecht onderzoeksgegevens waren weggelaten. Fysici Hao Zhang en Kouwenhoven kan ‘onzorgvuldigheid’ en deels ‘verwijtbare onzorgvuldigheid’ worden verweten, maar er is géén sprake van schending van de wetenschappelijke integriteit. Dat oordeelt het College van Bestuur (CvB) van de TU Delft nu na een onderzoek. Het onderzoek naar een tweede teruggetrokken artikel en andere artikelen uit dezelfde periode, loopt nog.

Het CvB komt tot dit oordeel op basis van aanbevelingen van de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) van de TU Delft, ondersteund door onafhankelijke experts, en een woensdag gepubliceerd adviesrapport van het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI).

Quantumonderzoeker Kouwenhoven zoekt al ruim tien jaar naar majoranadeeltjes, die in theorie gebruikt kunnen worden als qubits, de bouwstenen van een toekomstige quantumcomputer. Volgens theoretici bestaan ze, maar experimenteel bewijs ontbreekt.

Bewijs leek bijna rond

In een Nature-publicatie in 2018 leek de onderzoeksgroep van Kouwenhoven het bewijs bijna rond te hebben. Maar eind april 2020 verscheen er een korte ‘uiting van bezorgdheid’ over de conclusies en begin 2021 werd de publicatie teruggetrokken. De terugtrekking werd in gang gezet door oud-medewerkers van de onderzoeksgroep, Sergey Frolov en Vincent Mourik, die problemen met de onderzoeksgegevens aankaartten.

Naar aanleiding van de melding van Frolov en Mourik begon CWI in 2020 een onderzoek naar de publicatie uit 2018, op verzoek van het College van Bestuur van de TU Delft. Een rapport van onafhankelijke experts was hiervan een onderdeel. Het CvB oordeelde in eerste instantie dat er sprake is van “een lichte schending” van de wetenschappelijke integriteit, want “er is geen sprake van opzet”.

Op verzoek van Kouwenhoven en Zhang heeft het LOWI een adviesrapport uitgebracht over dit oordeel. Het LOWI kwam tot een andere conclusie: „Gegeven het feit dat [er] geen sprake is geweest van opzettelijk handelen, [kunnen] de tekortkomingen niet als schending van de wetenschappelijk integriteit worden aangemerkt”. Wel oordeelt het LOWI dat „de tekortkomingen niet acceptabel zijn”, „niet zijn aan te merken als simpele vergissingen” en dat ze zowel Kouwenhoven als Zhang kunnen worden verweten. Verder acht het LOWI de selectie van de onderzoeksgegevens “onzorgvuldig” en deels “verwijtbaar onzorgvuldig”.

‘Niet voor niets teruggetrokken’

Kouwenhoven is het in grove lijnen eens met het LOWI-advies. „We hebben het paper destijds niet voor niets teruggetrokken”, zegt hij aan de telefoon. „Ik had voor de publicatie in 2018 nog een keer door alle data moeten gaan. Dat ik dat niet gedaan heb is verwijtbaar. Als leidinggevende ben je eindverantwoordelijk.”

Er gingen ook dingen goed, benadrukt hij. Bij het terugtrekken werkten alle 22 auteurs van het paper mee om te kijken wat er precies was gebeurd. „De theorie, materialen en fabricage waren gewoon hartstikke goed. En de data in het artikel eigenlijk ook, maar bepaalde aspecten van de presentatie – dat niet alle relevante data getoond is – maakten dat we het moesten terugtrekken. Maar we vonden geen aanwijzingen voor datamanipulatie. Verschillende experts zijn nu op een vergelijkbare conclusie uitgekomen. Dat is fijn.”

Frolov en Mourik zijn het niet eens met het LOWI-advies, laten ze weten in een mail: „De TU Delft en het LOWI sluiten bewust uitvoerig bewijs uit voor een patroon van onjuiste weergave van data dat heeft geleid tot de publicatie van meerdere onbetrouwbare artikelen gedurende meerdere jaren.”