Oekraïne krijgt steeds zwaarder geschut

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky vroeg en smeekte wekenlang om raketartilleriesystemen voor zijn leger omdat die beslissend zouden kunnen zijn in de vernietigende, vastlopende artillerieoorlog in de Donbas. Hij éíste ze bijna. Maar begin vorige week leek de Amerikaanse president Joe Biden die hoop van Zelensky de grond in te slaan. Weliswaar kondigde hij aan dat Oekraïne raketartilleriesystemen krijgt van de VS, maar geen systemen „die Rusland kunnen raken”.

Komen de VS nu wel of niet tegemoet aan Zelensky’s smeekbedes? „Het is een beetje een semantische discussie”, zegt Danny Pronk, oud-medewerker van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en wapenexpert bij Clingendael. „Zodra je bij de grens staat, komt elk type munitie in Rusland terecht.”

In de loop van de week bleken de consequenties van Bidens toezegging reëel, maar beperkt: Oekraïne krijgt vier HIMARS-raketsystemen, maar voorlopig alleen met raketten die een bereik hebben van zeventig kilometer. Ook heeft de Oekraïense regering toegezegd niet op Russisch grondgebied te mikken.

De levering van de raketartillerie is onderdeel van een nieuw militair hulppakket van 700 miljoen dollar door de VS, naast vier MQ-C1 Gray Eagle-onbemande gevechtsvliegtuigen, radars voor luchtafweer en detectie van artillerie, vier helikopters, pantserwagens, zevenduizend antitankraketten en munitie.

Daarnaast beloofde het Verenigd Koninkrijk woensdag een onbekend aantal vergelijkbare M270 MLRS-raketartilleriesystemen. Volgens het Duitse dagblad Der Tagesspiegel gaat Duitsland vier MARS II-systemen leveren, naast het luchtafweersysteem IRIS-T. En zondag meldde de Spaanse krant El País dat Spanje veertig oude Leopard 2A4-tanks wil sturen. Als Duitsland, dat de tanks produceert, deze overdracht goedkeurt, zou het voor het eerst zijn dat Oekraïne westerse tanks krijgt.

Daarmee levert het Westen nóg zwaardere wapens aan Oekraïne, die in de komende weken zullen arriveren. In de weken na de inval stroomden er al duizenden westerse antitank- en luchtdoelraketten, zoals de Stinger, de Javelin en de Nederlandse Panzerfaust 3, het land in. Hiermee zijn honderden tanks en tientallen Russische vliegtuigen en helikopters uitgeschakeld. In mei leverden de VS, Frankrijk, Duitsland en ook Nederland houwitsers met een bereik van zo’n veertig kilometer voor de artillerie-oorlog in de Donbas.

Stuurvinnen

En nu volgen dan tanks en raketartillerie. „Houwitsers schieten granaten, die geen eigen aandrijving hebben”, legt Pronk het verschil met raketartillerie uit. „Het zijn projectielen, al zijn er ook geleide exemplaren, zoals de Excalibur-granaat, die met stuurvinnen bijstuurt en met grote precisie doelen kan raken.”

Meervoudige raketlanceerinrichtingen, ofwel MLRS-systemen (Multiple Launch Rocket Systems), lanceren meerdere raketten, die worden voortgestuwd door een vastebrandstofraketmotor. Daarmee hebben ze een veel groter bereik.

In een artillerieoorlog is bereik allesbepalend, zegt Pronk. „Het komt erop neer dat artilleriestukken over en weer op elkaar schieten. Je neemt het vuur van de tegenstander waar, bijvoorbeeld met drones of een radar, en brengt tegenvuur uit. Hoe verder je achter de frontlinie zit, hoe lastiger het is voor de tegenstander om tegenvuur uit te brengen.” Behalve vijandelijke artillerie zullen ook Russische aanvoerlijnen, troepen en commandoposten in het vizier komen.

De door het VK geleverde M270 MLRS staat op een tankonderstel met rupsbanden, waarmee hij op ieder terrein kan manoeuvreren, en heeft twee magazijnen met plaats voor zes raketten. De M142 HIMARS (High Mobility Artillery Rocket System) van de VS is een lichtere versie met één magazijn en een vrachtwagenonderstel, die alleen op wegen en verharde oppervlakken kan rijden. Voordeel is dat hij gemakkelijker vervoerd kan worden, en dat hij na het vuren snel weg kan rijden om zelf geen doelwit te worden.

Oekraïne krijgt voorlopig alleen de M30- en M31-raketten bijgeleverd, met een bereik van zeventig kilometer, en niet de zwaardere ATACMS-raketten, die tot 310 kilometer kunnen halen. Daarmee zou het HIMARS-systeem op gelijke voet komen te staan met de Russische Iskander-M-raketten, die tot 500 kilometer afstand kunnen halen en sinds februari verwoesting aanrichten in Oekraïne.

Zolang er geen zware raketten zijn bijgeleverd, is de levering militair-technisch gezien geen game changer, zegt Pronk.

Zowel Rusland als Oekraïne gebruikt al de raketartillerie BM-30 Smertsj, BM-27 Oeragan en BM-21 Grad, van Sovjet-makelij. Dit zijn ook de systemen waarmee Rusland Oekraïense steden in puin legt. Maar Oekraïne raakt door zijn munitie heen, en bijbestellen in Rusland is niet echt een optie. De Sovjet-systemen schieten bovendien grotendeels niet-geleide raketten af, wat betekent dat doelen minder precies te raken zijn.

Wel een forse maat zwaarder is de MQ-1C Gray Eagle, een bewapend onbemand vliegtuig uit de VS dat groter, zwaarder en sneller is dan de Turkse Bayraktar TB2-drones waarmee Oekraïne tanks en pantservoertuigen heeft bestookt. Ze kunnen 24 uur blijven rondvliegen, zijn uitgerust met de zware Hellfire-geleideraketten, en worden aangestuurd via satellieten. Toch heeft Russisch luchtdoelgeschut al meerdere Bayraktars neergehaald, een risico dat ook de Gray Eagle zal lopen.

‘Ernstige consequenties’

Rusland heeft herhaaldelijk gedreigd met „ernstige” consequenties als het Westen zwaardere wapens zou leveren, wat deels lijkt te werken: in een eerdere fase vroeg Zelensky om gevechtsvliegtuigen, die hij niet kreeg. Wel zijn er niet nader gespecificeerde ‘onderdelen’ geleverd waarmee de Oekraïense luchtmacht extra vliegtuigen in gebruik kon nemen. Mogelijk komen gevechtsvliegtuigen opnieuw in beeld nu de wapens steeds zwaarder worden.

De geleverde wapens vergen een paar weken training, Oekraïense militairen krijgen die training van de landen die de wapens leveren. Levering van Patriot-luchtverdedigingsystemen ziet Pronk niet snel gebeuren, omdat ze een uitgebreide training vergen. „Bovendien hebben NAVO-landen die nodig voor hun eigen luchtverdediging.”

Er gaat een punt komen dat het Westen niet meer kan of wil leveren

Daarnaast gaan ook de aantallen spelen, zegt Pronk: „Op een gegeven moment houdt het wel een beetje op wat je nog kunt leveren zonder je eigen krijgsmacht geweld aan te doen.” Zo beginnen bijvoorbeeld de Stinger-luchtdoelraketten op te raken, waarschuwde de Amerikaanse producent Raytheon in april. Verse aanvoer komt pas in 2023 op gang.

Rusland heeft volgens schattingen rond de duizend tanks verloren, een groot deel van de operationele voorraad, maar heeft ook nog duizenden oude tanks in opslag, zoals de T-62 uit de jaren zestig. Pronk: „De T-62 is ouderwets en dus zeer kwetsbaar, maar voorlopig zijn de Russische wapens nog lang niet op.”

Aan de andere kant kan ook Oekraïne voorlopig nog rekenen op aanvoer van westerse wapens, stelt Pronk. „Maar er gaat wel een punt komen dat het Westen niet meer kan of wil leveren.”

Welke boeken, docu’s en podcasts over de oorlog in Oekraïne zijn de moeite waard? NRC geeft tips in deze kijk-, lees- en luistergids.