220 miljoen euro extra aandelen AF-KLM, wat levert dat de staat nou eigenlijk op?

Wat koopt Nederland nou eigenlijk wanneer de staat voor 220 miljoen euro extra aandelen koopt in Air France-KLM? „Zeggenschap”, zei minister Sigrid Kaag (Financiën, D66), die gaat over de staatsdeelnemingen, maandag in de Tweede Kamer. „Maar geen macht.”

Het kabinet wil meedoen aan de zogenoemde claimemissie die Air France-KLM vorige week aankondigde. Daarbij kunnen bestaande aandeelhouders van de luchtvaartgroep intekenen op nieuwe aandelen. Voor die 220 miljoen houdt Nederland zijn belang van 9,3 procent op peil.

Maar hoeveel zeggenschap de staat koopt in de Frans-Nederlandse luchtvaartmaatschappij – hoeveel Nederland bijvoorbeeld te zeggen houdt over de werkgelegenheid bij het bedrijf – is onduidelijk. Dat moest Kaag ook erkennen in een debat met de Tweede Kamer over de emissie. „Het is geen exacte wetenschap wat het belang zal opleveren. Dat is een achilleshiel, een zwakte in ons betoog.”

Desondanks stemt dinsdag vermoedelijk een meerderheid van de Tweede Kamer in met de nieuwe investering in de groep. Regeringspartijen VVD en D66 alsmede oppositiepartijen PVV en JA21 toonden zich maandag overtuigd dat investeren in Air France-KLM het publieke belang van Nederland zal borgen.

„Zo beschermen wij banen in Nederland en zo houden we het land internationaal verbonden”, aldus Eelco Heinen (VVD). De SP lijkt dinsdag ook voor de nieuwe investering te stemmen, omdat op die manier Nederland de meeste invloed zou kunnen uitoefenen op onder meer de arbeidsomstandigheden van KLM-medewerkers.

Lees ook: Air France-KLM vindt vers kapitaal, geeft 1,9 miljard nieuwe aandelen uit

Financiële gezondheid

Air France-KLM maakte op 24 mei bekend dat het bedrijf nieuwe aandelen wil uitgeven om zijn financiële gezondheid te verbeteren. Die was ernstig verslechterd tijdens de coronacrisis, toen de luchtvaart vrijwel stilviel. Het concern wil 2,26 miljard euro ophalen met de claimemissie.

De luchtvaartmaatschappij wil 1,9 miljard nieuwe aandelen uitgeven. Dat is drie keer zoveel als het huidige aantal. Kleinere beleggers zijn niet blij met de grote hoeveelheid nieuwe aandelen. Die stortvloed doet hun belang verwateren. Afgelopen week kelderde de koers van Air France-KLM van 4,35 euro op 23 mei, daags voor de aankondiging, naar 1,83 euro maandag.

Bij een claimemissie kunnen huidige aandeelhouders als eerste intekenen op nieuwe aandelen. De Franse staat, die 29,6 procent bezit van Air France-KLM, heeft al gemeld deel te nemen. Parijs belooft voor 645 miljoen te participeren. Zo blijft het Franse belang in Air France-KLM op peil. Aandeelhouders Delta Air Lines en China Eastern Airlines doen hun belang deels over aan de nieuwe investeerder CMA-CGM. De vrachtvervoerder bouwt zo 9 procent op in Air France-KLM.

Ook de Nederlandse staat wil zijn belang van 9,3 procent niet laten verwateren. „Door deze positie kan de staat beter zicht houden op de koers van Air France-KLM ten aanzien van de voor de staat belangrijke onderwerpen als duurzaamheid en een gelijkwaardige hub-ontwikkeling”, schreven ministers Kaag en Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) vorige week dinsdag aan het parlement.

Kaag legde maandag in de Tweede Kamer uit dat Nederland graag de tweede aandeelhouder wil worden. Dat zou Den Haag beter geïnformeerd maken en meer betrokken houden bij belangrijke beslissingen. Nederland heeft nu een lid in de raad van commissarissen (board of directors). Dat Nederland desondanks de miljoenenbonussen van topman Ben Smith niet kon tegenhouden, noemde Kaag „wrang”. Smith ontvangt overigens pas het geld als het concern alle steun heeft afbetaald.

De linkse oppositie wees Kaag fijntjes op een ongewenst effect van de Nederlandse participatie. Driekwart van het geld wil Air France-KLM gebruiken om de coronasteun aan de Franse overheid af te lossen (met de rest wordt de balans versterkt). Zo versnelt Nederland de bonusuitbetaling aan Smith door te investeren in zijn bedrijf.

Kamerleden Tom van der Lee (GroenLinks) en Lammert van Raan (PvdD) willen dat Nederland geen geld steekt in een „fossiele industrie” als de luchtvaart. Die zou onvoldoende werk maken van de verduurzaming. Zij zien meer in strengere normen en wetgeving, bijvoorbeeld een CO₂-plafond voor de luchtvaart die de uitstoot maximeert. Natuur- en milieuorganisaties riepen maandag het kabinet op af te zien van de participatie. Volgens hen is de aankoop in tegenspraak met de eigen (duurzame) regels voor staatsdeelnemingen en het klimaatakkoord van Parijs.

‘Kiezen tussen twee kwaden’

Kamerlid Chris Stoffer (SGP) noemde de beslissing om publiek geld te investeren in Air France-KLM „kiezen tussen twee kwaden”. „Als je investeert geef je de Franse staat meer geld. Als je niet investeert geef je de Fransen meer macht.”

Het kabinet heeft tot 9 juni om te beslissen of Nederland wil deelnemen. Waar in Frankrijk een mededeling aan het parlement volstond, vragen Kaag en Harbers uitdrukkelijk toestemming aan het parlement. In 2019 deed toenmalig minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) dat niet. Hij kocht in het geheim voor 744 miljoen een belang van 14 procent in Air France-KLM. De Rekenkamer tikte Hoekstra later streng op de vingers.

De koop van nieuwe aandelen is geen nieuwe vorm van coronasteun, aldus Kaag. Nederland koopt aandelen die het op termijn ook weer kan verkopen. Aan de participatie kan Nederland geen voorwaarden stellen, zoals het kabinet eerder wel deed aan de coronasteun voor KLM.

Nu was over de voorwaarden aan die staatssteun maandag al veel te doen. De staatsagent die namens het kabinet controleert of KLM de voorwaarden naleeft, publiceerde zondag een kritisch tussenrapport. KLM, stelde staatsagent Jeroen Kremers, houdt zich onvoldoende aan een aantal voorwaarden. Zo heeft KLM weliswaar 30 procent bezuinigd op de (beïnvloedbare) kosten en niet 15 procent, zoals vereist door het kabinet. Maar dat zijn tijdelijke en geen structurele besparingen, aldus Kremers. Voorgenomen cao-afspraken met piloten zouden ook in strijd zijn met de voorwaarde de lonen te matigen.

De ondernemingsraad van KLM en de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) zijn kritisch op het tussentijdse verslag van Kremers. Die schaadt volgens hen het belang en aanzien van KLM.

Tijdens het debat vroegen diverse Kamerleden zich in elk geval herhaaldelijk af waarom Nederland moet investeren in een bedrijf dat het niet zo nauw neemt met de voorwaarden aan eerdere steun. Kaag was maandag ook kritisch op KLM. Zij lijkt in dat verband meer te verwachten van de nieuwe president-directeur van KLM dan van de huidige. Vanaf 1 juli volgt Marjan Rintel van NS Pieter Elbers op.

De problemen op Schiphol waren ook nooit ver weg tijdens het debat over Air France-KLM. Misschien, vroegen Kamerleden zich af, moeten wij 220 miljoen euro investeren in de kwakkelende luchthaven en niet in een luchtvaartmaatschappij, ook al is die met KLM en budgetdochter Transavia de grootste klant van Schiphol.

De Tweede Kamer stemt dinsdag over de participatie. Dan zal ook de Eerste Kamer debatteren over de investering.